Gegijzeld en gebruikt: de westerse gevangenen van de ayatollahs

Het was maar een kort berichtje eind november en trok amper aandacht. Begrijpelijk, want in Iran vielen op dat moment dagelijks doden bij de massale anti-regeringsprotesten. Toch was het gevangenzetten van veertig buitenlanders tegelijk ook een dieptepunt. De buitenlanders – vermoedelijk Iraniërs met een dubbele nationaliteit — zouden afkomstig zijn uit onder meer Frankrijk, Zweden, Italië, Polen, Nederland, Duitsland en Australië. Een woordvoerder van de regering in Teheran beschuldigde hen ervan dat zij het Iraanse volk hebben aangezet tot de landelijke opstand die half september begon.

Buitenlanders oppakken en hen zonder bewijs beschuldigen van ernstige zaken – vooral spionage – is al sinds de Islamitische Revolutie in 1979 een beproefd wapen van het regime van de ayatollahs. Maar volgens juriste Carla Ferstman (53), als hoogleraar verbonden aan de Universiteit van Essex, is het aantal politiek gemotiveerde gijzelingen de laatste tien jaar sterk toegenomen.

‘Veel Westerse regeringen houden zich stil’

Veel aandacht krijgt deze ‘gijzelpolitiek’ niet. Dat heeft er mogelijk mee te maken dat het tot voor kort steeds maar om één of twee buitenlanders tegelijk ging – dat levert zelden voorpaginanieuws op. Ferstman: ‘Veel regeringen houden zich stil omdat zij denken dat zij achter de schermen beter kunnen onderhandelen. Sommige gevangenen en hun families zouden dat liever anders zien.’

Volgens Ferstman gaat het in veel gevallen om mensen die een westers én een Iraans paspoort hebben. De Iraanse regering erkent die dubbele nationaliteit niet, ziet emigranten nog steeds als onderdanen, en staat westerse regeringen om die reden zelden toe om consulaire of juridische bijstand aan de gevangenen te geven. Het merendeel van de opgesloten Ir­a­niërs met een westers paspoort is Amerikaans of Brits.

Concesssies die Iran hoopt te krijgen

Het gaat niet om een handjevol arrestanten. Ferstman deed met een Amerikaanse collega uitgebreid onderzoek naar de ‘staatsgijzelingen’. Sinds 2010 werden zeker 66 buitenlanders om uiteenlopende redenen in de cel gegooid tijdens een verblijf in Iran. ‘We zijn in november 2021 opgehouden met de lijst bij te houden, maar hoewel er sindsdien ook enkelen werden vrijgelaten, zijn er ook weer buitenlanders gearresteerd,’ laat Ferstman weten. ‘Deze praktijken gaan nog steeds door.’

Ferstman legt een direct verband met concessies die Iran van westerse regeringen hoopt te krijgen. In diverse gevallen wezen woordvoerders van de Iraanse regering, gevraagd naar de toestand van de gevangenen, op een dispuut met een ander land of op onderhandelingen met het Westen over de atoomdeal of sanctieverlichting.

Gevangenen worden gefolterd en psychisch mishandeld

De Australisch-Britse Kylie Moore-Gilbert, die zelf 804 dagen wegens vermeende spionage in een Iraanse gevangenis doorbracht, noemde het in de Britse krant The Guardian onlangs ­‘diplomatieke chantage’. En die heeft volgens haar succes: terwijl verschillende Australiërs in Iran vastzitten, is de regering in Canberra terughoudend met het opleggen van sancties, juist omdat het vreest voor de levens van de Australiërs.

Dat is niet overdreven. Volgens mensenrechtenorganisatie Amnesty International is er overvloedig bewijs dat de gevangenen worden gefolterd en psychisch mishandeld. In sommige gevallen worden zij dusdanig onder druk gezet dat zij een bekentenis afleggen. Die wordt dan gefilmd en uitgezonden op de Iraanse staatstelevisie. Verschillende ‘gegijzelden’ stierven in een Iraanse gevangenis, door mishandeling, ziekte of doordat zij werden geëxecuteerd.

Op deze pagina’s zes portretten van in Iran opgepakte westerse staatsburgers.