Zondagochtend 8 januari bestormden aanhangers van ex-president Jair Bolsonaro overheidsgebouwen in de Braziliaanse hoofdstad Brasilia. De vergelijking met de bestorming van het Amerikaanse Capitool ligt voor de hand. Maar er zijn belangrijke verschillen tussen die ‘6 januari’ in 2021 en ‘8 januari’ in 2023.
De boosdoeners van de bestorming in Brasilia hebben als bijnaam golpistas – ‘coupplegers’. Zij zijn aanhangers van ex-president Bolsonaro en geloven dat de huidige president Luiz Inácio Lula da Silva de verkiezingen heeft gestolen. Al weken protesteren zij tegen de verkiezingswinst van Lula, die op 1 januari is ingehuldigd.
Meer over dit onderwerp: Het cruciale succes van het onderzoek naar de Capitoolbestorming
Gisteren was de maat vol en vielen zij in Brasilia het parlementsgebouw, het Hooggerechtshof en het presidentieel paleis binnen. Volgens een fotograaf van persbureau AFP deed de aanval denken aan de bestorming van het Amerikaanse Capitool op 6 januari 2021. Toch zijn er belangrijke verschillen tussen wat die dag en wat gisteren gebeurde.
Brasilia leeg, Bolsonaro stil
De bestormde overheidsgebouwen waren gisteren nagenoeg verlaten. President Lula was op werkbezoek in São Paulo, het Congres en het Hooggerechtshof zijn met reces. Er waren geen invloedrijke mensen aanwezig wiens veiligheid in gevaar kon worden gebracht, op een paar – uiteindelijk geëvacueerde – administratieve medewerkers na. Dit in tegenstelling tot het overvolle Capitool in Washington D.C. in 2021, toen voorzitter van het Huis van Afgevaardigden Nancy Pelosi met spoed het gebouw moest verlaten.
Lees ook dit EW Podium-stuk: Wanneer gaat Nederland een Capitool-bestorming meemaken?
Terwijl op 6 januari een regeringswisseling moest worden voorkomen, is dit in Brazilië niet meer mogelijk. Joe Biden was op 6 januari nog geen president, terwijl Lula nu al een week aan de macht is. Hij heeft zijn ministers al gekozen en zijn eerste beleidswijzigingen zijn een feit.
Ook kregen de golpistas geen publieke steun van hun idool, Bolsonaro. Terwijl Donald Trump vocaal zijn supporters opruide, hield Bolsonaro zich wekenlang op de vlakte. Hij heeft zich teruggetrokken in Florida en liet tot aan de bestorming weinig van zich horen of zien, op enkele, ietwat aandoenlijke bezoekjes aan supermarkten na. In die zin lijkt 8 januari minder op een couppoging à la 6 januari, maar meer op hersenloos en massaal vandalisme.
Brazilië is geen Amerika en Bolsonaro is geen Trump, schreef Afshin Ellian toen Bolsonaro aantrad
Argusogen naar leger
De grote vraag waar Braziliaanse politici mee zitten is vooral: hoe heeft dit kunnen gebeuren? De aanhangers van Bolsonaro zaten immers al een tijdje in Brasilia en er was veiligheidspolitie aanwezig. Bij wie ligt de verantwoordelijkheid dat de indringers alsnog hun gang konden gaan?
De Braziliaanse procureur-generaal kondigde al een strafrechtelijk onderzoek aan, de gouverneur van Brasilia is direct tot actie overgegaan. Op Twitter meldde hij het ontslag van Anderson Torres, hoofd van de beveiliging in Brasilia. Torres was minister van Defensie in de regering-Bolsonaro. Bolsonaro was zelf ook militair en geniet nog steeds veel aanzien onder militairen en politieagenten.
De huidige minister van Defensie, Flávio Dino, kijkt dan ook met argusogen naar de lokale overheid in Brasilia en vooral naar Torres. Hij verwijt de bestuurders nalatigheid in de aanpak van de bestormers. Dino liet op Twitter weten dat ‘deze absurde poging om [Bolsonaro’s] wil op te leggen via geweld niet zal slagen’. Inmiddels heeft Lula federale troepen opdracht gegeven om de openbare orde in Brasilia te bewaken. In een tweet schreef Bolsonaro: ‘Vreedzame demonstraties maken deel uit van onze democratie, maar daarin is geen plaats voor plunderingen en innames van overheidsgebouwen zoals die zich vandaag hebben voorgedaan.’