President Macron geeft het woord weer aan de kiezers na zijn pijnlijke nederlaag bij de Europese verkiezingen.
Il jette une pièce dans la machine, luidt de Franse uitdrukking: hij gooit een nieuw muntje in de machine, in de hoop dat die weer gaat draaien. Emmanuel Macron (46) verraste alles en iedereen met zijn besluit tot nieuwe verkiezingen voor de Franse Tweede Kamer, de Assemblée nationale.
Het blijft gissen naar zijn precieze beweegredenen. Want in het verleden gebruikten Franse presidenten het middel alleen als ze er goed voor stonden en dat is bij Macron niet zo. Hij heeft geen meerderheid, waardoor regeren een beproeving is geworden.
De afloop van de manoeuvre van het staatshoofd is heel ongewis. Marine Le Pen (55) vermoedt ongetwijfeld een valstrik. Als Rassemblement National (RN) 7 juli de grote winnaar is, zou haar kroonprins Jordan Bardella (29) premier worden.
Dat is niet per se een aantrekkelijk vooruitzicht, omdat de problemen van het land groot zijn en het geld op is. Meeregeren betekent waarschijnlijk teleurstellen. En dus minder kans op succes voor Le Pen bij de presidentsverkiezingen van 2027.
Twee versies
Voor RN – dat tot 2018 Front National heette – is het daarom beter niet de grootste te worden, maar wel veel zetels te winnen. Op die manier zou de impasse voor Macron compleet zijn en moet hij een oplossing zoeken, terwijl de oppositie zijn aftreden eist.
Bij alle politieke onbestemdheid is één ding zeker: het gaat niet goed met Frankrijk. Er bestaan eigenlijk twee versies van het land. Tegenover een stedelijke bourgeoisie van hogeropgeleiden staat een provinciaal en volks Frankrijk. Frankrijk I stemt op links, de partij van Macron of conservatief, Frankrijk II vooral op Rassemblement National.
Die tweedeling is vaak verworpen als te schematisch. Maar wie de politieke kaart van de laatste Europese verkiezingen bekijkt, kan er niet omheen. Het bleu marine van RN kleurt bijna het hele land. De eilandjes met een afwijkende kleur geven meestal de grote agglomeraties aan.
In maar liefst 93 procent van de gemeenten eindigde RN op de eerste plaats. Nog nooit was het verschil tussen het welvarende Frankrijk en de periferie – platteland en middelgrote en kleine steden – zo groot.
Koopkracht op een
Deze kloof is niet van vandaag of gisteren, maar het resultaat van een proces dat zo’n veertig jaar geleden begon en metropolisering wordt genoemd. Toen onder druk van de mondialisering fabrieken en boerenbedrijven verdwenen, zette Parijs in op de dienstensector. ‘Hierdoor concentreerde zich steeds meer welvaart in de metropolen en hun directe omgeving,’ zegt Anne Rosencher (45), essayiste en redactiechef van L’Express, Frankrijks oudste opinieblad.
‘De nadelen van dit verdienmodel voor de samenleving zijn lang onderschat,’ meent Rosencher. ‘Door de stijgende huizenprijzen zijn de economisch meest dynamische gebieden onbereikbaar geworden voor gewone Fransen.’
Volgens peilingen is de koopkracht altijd de eerste grief van de RN-kiezer, en immigratie vaak nummer twee. Rosencher: ‘De Fransen die het goed hebben, begrijpen die klachten vaak niet echt. Als je genoeg hebt, kun je je heel moeilijk voorstellen hoe het is om niet of nauwelijks rond te komen. En als je zelf over de middelen beschikt om de nadelen van immigratie te vermijden, is dat ook geen thema voor je.’
De historicus Pierre Vermeren (58), die boeken schreef over de protestbeweging van de gele hesjes en over metropolisering, stond er met zijn neus bovenop in zijn woonplaats Bordeaux. ‘In de jaren negentig van de vorige eeuw verdwenen de arbeiders uit de stad, terwijl er meer en meer hogeropgeleiden arriveerden. De nieuwe bourgeoisie.’
Die sociologische omwenteling had politieke gevolgen. De wijnstad aan de rivier de Garonne leek voor eeuwig een conservatief bolwerk, maar koos in 2020 een groene burgemeester. Het departement Gironde, waarvan Bordeaux de hoofdstad is, stemde altijd links, maar de laatste vijftien jaar werd RN steeds sterker. Bardella werd 9 juni met grote afstand de winnaar in het departement. In Bordeaux eindigde hij als vierde.
Armoede gestegen
Toen Macron na de uitslag op 9 juni plechtig nieuwe verkiezingen aankondigde, waarschuwde hij meteen voor Le Pen en Bardella. ‘Extreem-rechts zal het aanzien van ons land schaden en verarmen,’ zei hij letterlijk. ‘Dat dreigement zal weinig indruk maken,’ zegt Vermeren. ‘Wij hebben nooit zoveel onrust gezien als in de zeven regeringsjaren van Macron. Rellen, opstanden en stakingen. En een heel groot deel van het land ziet zichzelf allang als verarmd. Daar gaat het nu juist om.’
Vermeren wijst op het lage mediane inkomen: de helft van de Franse werknemers verdient minder dan 2.091 euro netto per maand. En het aantal Fransen met het minimumloon – de zogenoemde smic, op dit moment 1.399 euro netto – steeg in de laatste drie jaar van 12 naar 17 procent. Het land telt nu meer dan 3 miljoen smicards. Macrons jonge premier Gabriel Attal (35) beloofde onlangs hier iets aan te doen.
Vermeren: ‘Daar komt bij dat agenten en onderwijzers geen huis kunnen kopen in de buurt van de steden waar zij werken, dat miljoenen hun huis in de winter niet meer verwarmen. Vlees en vis zijn luxeproducten geworden, een elektrische auto is voor 90 procent van de bevolking buiten bereik. En zo kan ik nog wel even doorgaan.’
Nog nooit sinds de negentiende eeuw, concludeert Vermeren, is het land zo verdeeld en gesegregeerd geweest. ‘Met het verschil dat de bourgeoisie toen 10 procent van de bevolking uitmaakte en nu ruim 20 procent. Dat RN niet nog veel beter scoort, komt door het grote aantal kiesgerechtigden dat is afgehaakt.’
Arrogante mooiprater
Behalve relatieve verarming speelt immigratie een grote rol bij het succes van RN, zegt Vermeren. ‘Mensen met een bescheiden inkomen begrijpen heel goed dat immigratie op den duur de verzorgingsstaat onder druk kan zetten.’
Daarbij is de criminaliteit de laatste jaren toegenomen en is het verband met (illegale) immigratie alleen voor de Franse publieke omroep nog een raadsel. ‘RN doet het steeds beter onder jongeren en vrouwen. Ik geloof dat dit samenhangt met de toestanden in het openbaar vervoer. Mijn dochters en hun vriendinnen klagen dat ze worden lastiggevallen en dat naar ze wordt gesist.’
Vermeren is niet optimistisch over het vervolg. De afkeer van Macron – die te boek staat als een arrogante mooiprater die nooit iets presteert – is groot. ‘De mensen in de media en de politiek zijn meestal afkomstig uit hetzelfde “Frankrijk van boven” als Macron. Daarom ook kon hij zijn uitlating doen over de dreigende armoedeval onder extreem-rechts, zonder dat iemand er wat van zei. Het verarmde volk heeft bijna letterlijk geen stem.’
Politiek is een belofte
Anne Rosencher in Parijs denkt ook dat het hoog tijd is de wensen van de RN-kiezers serieus te nemen. ‘Dat is de verantwoordelijkheid van de elite, van de machtigen. Nieuwe verkiezingen lossen dit probleem niet op, als Macron alleen op zoek is naar de delen van het electoraat die hij kan samensmeden tot een nood-meerderheid om te overleven.’
Politiek is geen boekhoudkunde, maar een belofte, benadrukt Rosencher. ‘Politiek is een diagnose stellen, debatteren en uiteindelijk stemmen om besluiten te nemen die in het algemeen belang zijn,’ zegt de essayiste kritisch over president Macron.
‘Daarbij is het van belang je te richten tot iedereen, in plaats van de eigen achterban te mobiliseren. En dat lukt alleen als je in staat bent tegen je eigen overtuigingen in te denken en echt in de spiegel te kijken.’