Over antisemitisme bestaat in de samenleving veel discussie. Wat is nu wel antisemitisch en wat niet en is er overlap met antizionisme? EW zet de belangrijkste vragen en antwoorden op een rijtje.
-
Wat is antisemitisme?
-
Hoe ziet antisemitisme er in de praktijk uit?
-
Waar komt de term ‘antisemitisme’ vandaan?
-
Is antizionisme hetzelfde als antisemitisme?
1. Wat is antisemitisme?
‘Antisemitisme is een bepaalde perceptie van Joden die tot uiting kan komen als een gevoel van haat jegens Joden. Retorische en fysieke uitingen van antisemitisme zijn gericht tegen Joodse of niet-Joodse personen en/of hun eigendom en tegen instellingen en religieuze voorzieningen van de Joodse gemeenschap.’
Deze definitie van antisemitisme is vastgesteld door de International Holocaust Remembrance Alliance (IHRA). Eenendertig aan de IHRA deelnemende landen hebben deze definitie van antisemitisme vastgesteld als een zogenaamde werkdefinitie. Dit houdt in dat men de definitie als een soort algemene vuistregel hanteert, maar dat deze niet juridisch bindend is.
Nederland kent geen strafrecht dat specifiek op antisemitisme is toegesneden. In bijvoorbeeld Duitsland is dat wel het geval. Daar geldt een antisemitisch motief bij een misdrijf als grond voor strafverzwaring.
Dankzij het akkoord van de aan de IHRA deelnemende landen bestaat er wel overeenstemming over wat antisemitisme in essentie is.
2. Hoe ziet antisemitisme er in de praktijk uit?
Antisemitisme vertoont vaak de trekken van een zondeboktheorie, waarbij (alle) Joden oorzaak zouden zijn van allerlei ellende. Het kan bijvoorbeeld gaan om misdaden die door één of enkele Joden of niet-Joden zijn gepleegd, maar die alsnog worden toegeschreven aan Joden als groep.
Niet zelden wordt daarbij een wereldwijde kwaadaardige samenzwering verondersteld. Het doel daarvan zou wereldheerschappij zijn, dan wel het toebrengen van ernstige schade aan de mensheid.
Vaak wordt ook gebruikgemaakt van allerlei kwaadaardige stereotyperingen van Joden en joodse organisaties.
Ook het bagatelliseren of ontkennen van de Holocaust wordt doorgaans gezien als antisemitisme. Soms gaat ontkenning gepaard met de beschuldiging dat de Holocaust zou zijn verzonnen door ‘de Joden’ of de staat Israël.
Een andere diep in de geschiedenis gewortelde vorm van Jodenhaat is dat Joden soms worden gezien als vijfde colonne. Vandaag de dag uit die variant zich vaak in de beschuldiging van externe loyaliteiten: de eerste loyaliteit van Joden zou niet bij hun eigen land liggen, maar bij een wereldwijde Joodse samenzwering, de belangen van de staat Israël of beide.
3. Waar komt de term ‘antisemitisme’ vandaan?
Antisemitisme is eigenlijk een vreemd begrip. Arabieren zijn namelijk ook semieten, volkeren die afstammen van Sem, de oudste zoon van de Bijbelse aartsvader Noach.
‘Jodenhaat’ zou dan ook een betere term zijn dan ‘antisemitisme’. Dit laatste woord werd voor het eerst gemunt in Der Weg zum Siege des Germanenthum über das Judenthums, een pamflet uit 1879 van Wilhelm Marr, een Duitse agitator die de Antisemiten-Liga oprichtte.
4. Is antizionisme hetzelfde als antisemitisme?
Vaak lopen deze twee begrippen door elkaar. Antizionisme vertoont soms overlap met antisemitisme, maar niet altijd.
Antizionisme is het tegenovergestelde van zionisme. Zionisme is in essentie het streven naar, dan wel het behoud en de bescherming van een onafhankelijk ‘nationaal tehuis’ ofwel een staat voor het Joodse volk: Israël. De geografische locatie (en de historische claim erop) ligt waar het vroegere Judea en koninkrijk Israël lag. De geschiedenis van antisemitisme is zo ingrijpend en alomtegenwoordig, dat deze leidt tot de sterke behoefte aan een toevluchtsoord waar Joden veilig zijn.
Antizionisme is het miskennen of niet legitiem achten van deze behoefte en de daaruit voortgevloeide staat Israël. Dat kan om allerlei redenen gebeuren. Niet altijd hoeft antizionisme samen te vallen met (openlijk) antisemitisme. Zo zijn er ook Joodse antizionisten. Wel is er vaak sprake van een verstrengeling.
Wanneer bijvoorbeeld Hamas de leus ‘From the river to the sea, Palestine will be free’ in haar handvest opneemt, kan dit worden uitgelegd als antizionisme: het beëindigen van de staat Israël. Tegelijkertijd is er ook sprake van antisemitisme: Hamas wil openlijk alle Joden in Israël verdrijven of doden.
Dat is een heel expliciete vermenging van antizionisme en antisemitisme. Er zijn ook subtieler vormen.
Hoe die te herkennen? Het CIDI (Centrum Informatie en Documentatie Israël) hanteert een aantal vuistregels. Antizionisme overschrijdt volgens hen de grens van antisemitisme wanneer:
- het Joodse volk het recht op zelfbeschikking wordt ontzegd (bijvoorbeeld door te stellen dat Israël een racistische staat is);
- van Israël gedrag wordt verlangd dat niet wordt verwacht of geëist van enige andere democratische staat;
- bij kritiek op het zionisme symboliek die is verbonden met klassiek antisemitisme (bijvoorbeeld het idee dat Joden ‘Godsmoordenaars’ zijn of stereotyperende en negatieve afbeeldingen van een archetype ‘Jood’) wordt gebruikt;
- Israëlisch beleid met dat van de Nazi’s wordt vergeleken;
- Joden collectief verantwoordelijk worden gehouden voor de daden van de staat Israël.
Met deze vuistregels als uitgangspunt valt antizionisme dus niet automatisch samen met Jodenhaat.