Argentinië als real-life experiment: hoe gaat het met de libertijnse shocktherapie van Javier Milei?

De nieuwe Argentijnse president Javier Milei (53) is het best te begrijpen in bijbelse taal. Die gebruikt zowel hijzelf als experts, voor- en tegenstanders. Afgelopen december kwam hij aan de macht, popelend om de hyperinflatie aan te pakken die het land sinds jaar en dag teistert.

‘Ik kwam hier niet om lammeren te ­leiden, maar om leeuwen te ontwaken,’ predikte hij op verkiezingsrally’s. Fans droegen petjes met Las fuerzas del cielo – De krachten des hemels: een favoriet vers uit Makkabeëen, een deutorocanoniek boek dat niet officieel bij de Bijbel hoort, maar wel wordt erkend door de Rooms-Katholieke Kerk.

Het afgelopen half jaar nam Javier Milei de messiasrol op zich in het verhaal dat hij vertelt over de Argentijnse geschiedenis. Het land, eens een van de rijkste ter ­wereld, verviel in honderd jaar in eindeloze inflatie, recessies en oplopende schulden. De oorzaak? Progressief wanbeleid door een uitdijende, spilzieke overheid.

Gelukkig is daar Milei, de redder, die de leer verkondigt van het anarcho-kapitalisme. Deze economisch-politieke stroming gelooft in de vrije markt als basis van de samenleving, met een zeer kleine overheid.

Laboratorium

Tijdens zijn verkiezingscampagne kwam Milei met radicale ­beloften, zoals de centrale bank ‘opblazen’ en zoveel mogelijk ministeries ­sluiten. Met grote ogen volgden economen in de hele wereld Mileis stappen. Het land werd een laboratorium voor het grootste economische experiment ter wereld.

In zijn eerste half jaar als president verrichtte Javier Milei twee wonderen. Ten eerste slaagde hij erin om zes maanden lang geen enkele wet door het Argentijns ­congres te loodsen, een record. ‘Mileis partij is daar zwaar in de minderheid,’ zegt Orlando D’Adamo (68), hoogleraar politicologie aan de Universidad de Buenos Aires. ‘Hij vind het lastig om compromissen te sluiten met andere politici.’

Ten tweede bewerkstelligde hij alsnog een economisch mirakel: de inflatie daalt maand na maand, en voor het eerst sinds 2008 heeft de overheid meer ­inkomsten dan uitgaven. Hoe?

‘Milei ­regeert waar mogelijk per presidentieel decreet,’ zegt D’Adamo. ‘Die zijn heel krachtig hier en er is vrijwel nooit toestemming nodig van het Congres.’

Javier Milei ontsloeg al naar schatting 25.000 ambtenaren. Ook schortte hij de bouw van publieke werken op en halveerde hij het aantal ministeries. Zo schiep hij het ministerie van Menselijk Kapitaal, een ‘monsterministerie’ dat gaat over arbeid, onderwijs en cultuur. Hoewel hij geen macht heeft om de centrale bank of de peso op te heffen, verlaagde hij in één keer de staats­uitgaven met 35 procent.

Internationale geloofwaardigheid

Mileis focus op de overheidsbalans heeft een goede reden. ‘Als de staat niet meer uitgeeft dan er binnenkomt en er geen geld bij drukt, is er geen inflatie,’ zei hij tijdens de bekendmaking van de overheidsbegroting. ‘Het is geen magie.’

‘Door de overheidsbalans bij de hoorns te vatten, hoopt Milei internationale geloofwaardigheid terug te winnen,’ zegt Marcos Buscaglia (54), econoom en voormalig hoofd van Bank of America’s Latijns-Amerikaanse tak. ‘Een capabele overheid, die schulden terugbetaalt en haar financiën op orde heeft, is de randvoorwaarde om buitenlandse investeringen te lokken.’ Deze binnenkomende investeringen moeten de economie uit het slop halen.

Dat de balans weer zwarte cijfers toont, lijkt een wonderbaarlijke prestatie. ‘In 113 van de de afgelopen 123 jaar had Argentinië een tekort,’ zei Javier Milei in een speech. Het resultaat werd ook opgemerkt door het Internationaal Monetair Fonds (IMF), waar het land een schuld heeft van meer dan 40 miljard euro. Argentinië overtrof al zijn doelstellingen en verwelkomde een bedrag van nog eens 750 miljoen euro.

Op papier zijn de beleidsveranderingen veelbelovend, maar critici zetten vraagtekens bij de jubelzang. Oud-president en politiek tegenstander Cristina Fernández de Kirchner legde in een toespraak tot Milei de vinger op de zere plek:

‘Het blijkt dat u de elektriciteitsbeheerder niet heeft betaald, dat u niet heeft betaald voor openbare werken, dat u niet heeft betaald wat u aan de provincies en de universiteiten bent verschuldigd. Het is alsof je thuis, nadat je de elektriciteit, het gas, het water, de kosten, de huur, de schoonmaakster, de oppas niet hebt betaald, zegt: “Ik heb geld over.” Nee, hermano, dat is geen overschot.’

Mileis maatregelen komen hard aan bij de armsten. Naar schatting 3,2 miljoen Argentijnen kwamen in het eerste kwartaal van 2024 in armoede terecht, zeggen onderzoekers van de Universidad Torcuato di Tella (waar Javier Milei zelf economie studeerde).

Weinig Argentijnen ontkomen aan koopkrachterosie. Om geld te besparen, bepaalde de regering dat veel ambtenaren hetzelfde salaris krijgen in 2024 als in 2023, terwijl de inflatie jaarlijks bijna 300 procent bedroeg.

Koopkrachterosie

‘Salarissen van docenten verdampen waar je bij staat,’ zegt María Esperanza Casullo (50), politicoloog aan de Universidad Nacional de Río Negro. ‘Milei zei dat mensen pas echt in actie komen als ze honger hebben. Alleen als je dat snapt, kun je zijn beleid volgen.’ Gepensioneerden zagen vorig jaar 32 procent van hun koopkracht in rook opgaan, een record.

Casullo laat een stilte vallen. ‘De president ziet de meeste openbare diensten louter als kostenpost, als last.’

Haar toon is vastberaden, maar ze is ook somber. Voor de politicoloog is Javier Milei veel meer dan alleen een intellectueel studieobject, aangezien ze elke dag wordt geconfronteerd met de gevolgen van zijn beleid. ‘Hier op openbare universiteiten, met hoge plekken op wereldwijde ranglijsten, droogt het onderzoeksgeld op.’

Ook de deregulatie wakkert koopkrachterosie aan. Mileis beleid verlost veel bedrijven van prijsbeperkingen. ‘Neem zorgverzekeringen,’ zegt econoom Buscaglia. ‘Toen de prijsbeperkingen begin dit jaar vervielen, schoten de prijzen in ongekend tempo omhoog.’ De prijzen werden zo hoog, dat de minister van Financiën verkondigde dat bedrijven ‘een oorlog tegen de middenklasse’ ontketenden.

Naakte waarheid

Ook in de energiemarkt rommelt het. Door het schrappen van subsidies verdubbelden in juni de energiekosten van laagverdieners en gingen de kosten voor de middenklasse met 155 procent omhoog, meldt persbureau Bloomberg.

Zelfs de president ziet in dat de veranderingen wat stroef verlopen. Maar hij houdt vol dat de economische ontwikkeling een V-vorm heeft. Op een periode van snelle neergang volgt, na de nodige libertaire beleidsveranderingen, een fase van snelle groei. Zie het als zeven vette koeien na zeven magere (als in het Bijbelboek Genesis).

Buscaglia zet hier vraagtekens bij: ‘De naakte waarheid is dat vrijwel geen economische indicator een spoor laat zien van V-vormig herstel. Wij zijn ­hooguit nog in het diepe dal van de letter U.’

Toch geniet Javier Milei nog steeds hoge, ­stabiele populariteitscijfers. Volgens de meest recente peiling van het Argentijnse onderzoeksbureau CB staat 55 procent van de bevolking achter hem. Hoe is dit vertrouwen te verklaren?

‘Iedere Argentijn, ongeacht zijn achtergrond, begrijpt wat het betekent als de inflatie en de koers van de dollar dalen,’ zegt hoogleraar D’Adamo. ‘Beide wensen komen tot nu toe uit. Het is het verschil tussen prijzen in de supermarkt die dagelijks of “slechts’’ maandelijks veranderen.’

Blindelings

Maar er is meer: blind geloof. ‘Ik weet geen snars van economie en politiek,’ zegt Monique Follonier (31), ­leraar Portugees en woonachtig in wijnhoofdstad Mendoza. Ze biecht op nooit eerder een verkiezingsrace te hebben gevolgd. Tot vorig jaar.

‘Het voelde alsof ik jarenlang wandelde door de woestijn. Elke dag vroeg ik mij af: is er iemand die ons naar het beloofde land kan leiden? Ik werd verrast door de oprechtheid waarmee Milei praat, ongehoord voor een politicus. Door hem ontwaakte mijn nieuwsgierigheid voor de wereld. Zijn persconferenties bekijk ik elke dag. Ik ben net een vijfjarig kind dat over elk nieuw onderwerp vraagt: “Wat is dat?’’’

Door Mileis belezen, zelfverzekerde uitstraling vertrouwen fans vaak blindelings op zijn radicale methoden. ‘Soms voel ik mij net een van die orthodoxe christenen die wachten op de terugkomst van hun Verlosser,’ zegt Follonier. ‘Ik heb geen idee hoe het gebeurt, maar ik weet zeker dat het kindeke Jezus terugkeert op aarde.’ Een veelzeggende opmerking: je hoeft niet te weten hoe iets werkt, als je maar gelooft dát het werkt.

Het vertrouwen dat ze in Javier Milei heeft, weerspiegelt het profetische vertrouwen dat de president zelf heeft in zijn favoriete economen. Leden van dit illustere gezelschap zijn onder anderen Milton Friedman, Robert Lucas junior en Murray Rothbard, bedenker van de term ‘anarcho-kapitalisme’. Al sinds zijn studententijd leest en bewondert Milei hun werk. Veel van zijn beleidsvoorstellen vinden er hun oorsprong.

Het doet denken aan een passage uit het magnum opus van een andere econoom, John Maynard Keynes’ The General Theory of Employment, Interest, and Money: ‘Ideeën van economen, zowel juiste als onjuiste, zijn krachtiger dan algemeen wordt aangenomen. Praktische mensen, die zich vrij wanen van enige intellectuele invloed, zijn meestal slaven van een overleden econoom. Gekken (…) die stemmen in de lucht horen, destilleren hun waanzin uit het werk van een of andere academische krabbelaar van een tijd geleden.’

Molotovcocktails

Medio juni stond ­Buenos Aires in lichterlaaie. Op 13 juni stemde de Senaat voor een wet die het Javier Milei makkelijker maakt de noodtoestand uit te roepen, wat zijn bevoegdheden vergroot. Deze wetsverandering, ­mogelijk de eerste van zijn regering, maakt deel uit van een pakket van 232 wetsartikelen dat zijn libertaire hervormingen moet vergemakkelijken. Tijdens de 20 uur durende stemming waren er rond het Senaatsgebouw protesten en barricades, waarbij sommige demonstranten molotovcocktails gooiden en de politie pepperspray inzette.

Nadat de protesten uitdoofden, werd het stil op straat. Zwijgend accepteert de stad dat veranderingen onvermijdelijk zijn. De toekomst brengt hervormingen. Maar wat voor toekomst is het?

Hoogleraar D’Adamo heeft een ­gedachte die hem maar niet loslaat. ­‘Vaak leer je politici niet kennen in tijden van succes, maar in tijden van verlies. Tot nu toe heeft Javier Milei nauwelijks verloren. Hij dendert door met religieus vertrouwen in de God van de vrije markt. ­Zoals bij elk geloof kan dit tot grote problemen leiden. Want wat doe je als je erachter komt dat jouw God niet bestaat? Wat dan?’