Von der Leyen is opnieuw gekroond, maar gemakkelijk krijgt ze het niet

Ursula von der Leyen is opnieuw voor vijf jaar voorzitter van de Europese Commissie. Ze behaalde een ruime meerderheid in het Europees Parlement, maar gemakkelijk wordt haar opdracht niet. Alweer niet.

Ursula von der Leyen is overtuigend herkozen als Europees Commissievoorzitter. Met 401 van de 701 uitgebrachte stemmen, een kleine 56 procent, behaalde ze een veel ruimere meerderheid dan veel waarnemers hadden voorspeld. Donderdag in de voormiddag sprak ze het Europees Parlement toe. Eigenlijk zat het moeilijke werk er toen al grotendeels op. De voorbije weken legde Von der Leyen haar oor te luisteren bij alle fracties en parlementsleden bij wie ze stemmen kon rapen. Met succes.

Nog nooit sneuvelde een kandidaat-Commissievoorzitter in de laatste fase van het selectieproces, en dat zou ook Von der Leyen na haar toespraak niet overkomen – in Straatsburg wekte haar team de laatste dagen al een erg ontspannen indruk. Ruim een half uur lang gaf ze alle partijen uit het brede politieke centrum – van de nationaalconservatieven tot de groenen – voldoende lekkers om hen over de streep te trekken of, wie al aan haar kant stond, niet op andere gedachten te brengen.

Nu draait het bij zulke toespraken vooral om de ambitieuze intenties die een kandidaat-Commissievoorzitter toont, en daar was bij Von der Leyen zoals gewoonlijk geen gebrek aan. In deze fase zijn zulke voorstellen echter zelden concreet, al is het maar om de Europese lidstaten niet bij voorbaat te bruuskeren. Veel Europarlementsleden die bij de geheime stemming hun steun voor Von der Leyen uitspraken, vragen zich daarom af of zij de daad bij het woord zal voegen. ‘The proof of the pudding is in the eating,’ klinkt het.

Von der Leyen is goed omringd en kent de fijne kneepjes van het vak, zegt professor Europese politiek Steven Van Hecke (Katholieke Universiteit Leuven) over de speech die zij donderdag gaf. ‘Het was niet de meest wervende toespraak die ik gezien heb, maar ze bracht het er toch met verve van af. In het Duits begon ze over landbouw, in het Frans over defensie – twee onderwerpen die voor respectievelijk Berlijn en Parijs belangrijk zijn. Ze weet perfect wie wat wil horen, en neemt het op tegen wie ze tot tevredenheid van anderen buitenspel wil zetten.’

Viktor Orbán

Von der Leyen, zo bleek donderdagvoormiddag, wil zich de komende vijf jaar vooral toeleggen op de industriële vertaling van het Europese klimaatbeleid. Waar ze in 2019 na honderd dagen op de proppen kwam met de Green Deal, zal ze nu binnen dezelfde tijdspanne een Clean Industrial Deal presenteren ter versterking van de Europese welvaart en competitiviteit. Denk aan een Europese investeringsunie, bureaucratie-afbouw en sterkere kapitaalmarkten – zaken die ook de Italiaanse ex-premier Enrico Letta recent voorstelde in een rapport dat hij schreef in opdracht van premier Alexander De Croo van België.

Von der Leyen biedt op alle domeinen voor elk wat wils. Op verzoek van de groenen en sociaaldemocraten belooft ze continuïteit over de Green Deal – 90 procent minder uitstoot tegen 2040 ten opzichte van 1990 – en een sterker sociaal beleid. Op verzoek van de christendemocraten, liberalen en conservatieven krijgen het bedrijfsleven en de landbouw veel aandacht. Die laatste twee zijn bovendien tevreden dat Von der Leyen inzet op veiligheid en migratie, met een sterker mandaat voor Europol en 30.000 Europese grenswachten tegen 2029 – een verdriedubbeling van haar eerdere ambitie voor 2027.

Natuurlijk kwam ook de oorlog in Oekraïne nadrukkelijk aan bod. Europa, zei Von der Leyen, moet het getroffen land zo lang als nodig blijven ondersteunen. Zonder dat zijn naam werd genoemd, kreeg de Hongaarse premier Viktor Orbán daarom een flinke veeg uit de pan: zijn recente bezoek aan Rusland heeft niets met vrede te maken, zo klonk het, maar was een misplaatste poging om de Russische president Vladimir Poetin te paaien. Een luid applaus was haar deel.

In verband met datzelfde Rusland benadrukte Von der Leyen dat de NAVO de belangrijkste pijler van de Europese verdediging blijft. Wel benadrukte ze, ongetwijfeld met de eventuele terugkeer van Donald Trump als Amerikaanse president in het achterhoofd, dat de Europese lidstaten niet alleen méér, maar ook samen moeten investeren in defensie. Opvallend genoeg sprak ze over een gezamenlijk Europees systeem voor luchtafweer, uitgerekend een kwestie waar vooral Duitsland en Frankrijk al een tijdlang over ruziën. Alleen is de Europese Unie niet bevoegd voor defensie, dus ook op dat vlak is het afwachten.

Waar al het geld voor Von der Leyens plannen vandaan moet komen, is nog verre van duidelijk. De nieuwe begrotingsregels verplichten heel wat lidstaten, waaronder België, Frankrijk en Italië, tot zware nationale besparingen. Weinig landen zullen bereid zijn de lege Europese geldpotten meer dan voordien te vullen. Ook Duitsland niet. Bovendien bestaat over de terugbetaling van het Europese coronaherstelfonds vanaf 2028 nog geen duidelijkheid en blijven gesuggereerde nieuwe Europese inkomstenbronnen voor heel wat lidstaten totaal onaanvaardbaar.

‘Democratische krachten’

In 2019 vatte Von der Leyen haar programma nog samen onder de titel ‘Een Unie die meer nastreeft’. Vijf jaar later klinkt het met ‘Europa’s keuze’ een stuk urgenter – kies voor mij of kies voor chaos, luidt de ondertoon. Met de oorlog in Oekraïne, de donkere economische vooruitzichten en de opkomst van radicale politieke krachten in Europa is dat niet overdreven volgens Von der Leyen. Regelmatig sprak ze over de ‘democratische krachten’ uit het centrum, waarmee ze de extreemrechtse en -linkse fracties woordelijk buitenspel zette.

Misplaatste poging

Dat extreemrechts en -links na haar toespraak fel reageerden, maakte die tweedeling alleen maar sterker. Een extreemrechtse, fractieloze Roemeense politica verstoorde meer dan eens de debatten en werd door parlementsvoorzitter Roberta Metsola de deur gewezen. De nieuwe fractie ‘Europa van Soevereine Naties’ verscheurde voor de ogen van Von der Leyen een papier en zei dat de Duitse thuishoorde in de gevangenis. Voor enkele twijfelaars uit het centrum was dit ongetwijfeld voldoende reden om alsnog voor Von der Leyen te stemmen.

Voorlopig heeft het cordon sanitaire rondom de extreme partijen in het Europees Parlement standgehouden. De komende weken zal Von der Leyen een nieuw college van Eurocommissarissen samenstellen, waarbij ze rekening moet houden met de belangen van de lidstaten én politieke families. Zulke Commissarissen moeten wel met een tweederde meerderheid door het parlement worden aanvaard, en door de versnippering daar dreigen er ditmaal grote moeilijkheden.

Ook onder de Europese staatshoofden en regeringsleiders rukken Eurokritische krachten op. Naast Orbán is er de Slowaakse premier Robert Fico. Het moet blijken in hoeverre Nederlands premier Dick Schoof zal luisteren naar PVV-leider Geert Wilders, en of de Oostenrijkse regering binnenkort een extreemrechtse premier levert. Bedenk daarbij dat zowel Frans president Emmanuel Macron als Duits Bondskanselier Olaf Scholz fel verzwakt voor de dag komt, en we weten dat Von der Leyen – opnieuw – niet de gemakkelijkste jaren wachten.