Volker Best: ‘Migratiecrisis was voor AfD een geschenk’

Volker Best: ‘Om diverse redenen. De partij spreekt kiezers aan op hun “oostelijke identiteit”. Bij de verkiezingen in Brandenburg, Saksen en Thüringen in 2019 deed ze dit met de oude DDR-verkiezingsslogan Vollende die Wende – Maak de vreedzame revolutie compleet. Dit keer met Der Osten machts – Het oosten doet het.

‘Daarnaast hadden de traditionele volkspartijen sinds de hereniging nooit sterke wortels in de Oost-Duitse deelstaten. Het door West-Duitsland beïnvloede partijensysteem vindt in het oosten niet dezelfde weerklank. Lang kwamen de volkspartijen hiermee weg, dankzij lijsttrekkers Manfred Stolpe, SPD-­premier van Brandenburg van 1990 tot 2002, Bernhard Vogel, CDU-premier van Thüringen van 1992 tot 2003, en Kurt Biedenkopf, CDU-premier van Saksen van 1990 tot 2002. Vogel en Biedenkopf wisten hun gebrek aan binding met Oost-Duitsland te compenseren. Hun ­opvolgers slaagden daar steeds minder in.’

EW AfD is opgericht in 2013. Hoe kon de ­partij in zo’n korte tijd de harten veroveren?

Best: ‘Onder meer door de onvrede over de grote coalities van CDU/CSU en de sociaal-democratisch SPD die in 2005 begonnen met het kabinet-Merkel I. Veel mensen waren de interne geschillen beu en vonden dat de regering te weinig presteerde. Als gevolg verloren de partijen hun profiel. Iets vergelijkbaars gebeurde met de huidige ‘stoplicht’-coalitie van de SPD, De Groenen en de liberale FDP – drie partijen die hun coalitie aanvankelijk aanduidden als progressief.

‘In Oost-Duitsland reageert men pragmatisch: als iets niet lukt, moeten we iets nieuws proberen. ­Laten we de partijen die nog niet hebben ­geregeerd – AfD en de linkse Bündnis Sahra Wagenknecht – een kans geven.

‘En natuurlijk was de migratiecrisis in 2015 en 2016 een “geschenk” voor AfD, zoals de latere erevoorzitter Alexander Gauland zei.’

EW In Oost-Duitsland wonen relatief weinig ­immigranten. Vanwaar dan toch de aantrekkingskracht van AfD?

Best: ‘Dat het aandeel immigranten klein is, leidt tot een afkeer van buitenlanders. Misschien ­contra-intuïtief, maar dat is niet alleen het ­geval in Oost-Duitsland. En hier bestaan geen verhalen over succesvolle integratie zoals in het Roergebied, waar gastarbeiders uit Turkije en Italië bijdroegen aan het economische succes.

‘Vanuit het perspectief van AfD heeft Oost-Duitsland nog steeds een homogeen Duits volk dat moet blijven behouden. AfD-leden verspreiden complottheorieën dat kwaadaardige politieke elites de bevolking willen vervangen door migranten. In het oosten zijn veel dunbevolkte gebieden, met plaatsen waar het opvangen van zestig tot zeventig vluchtelingen ­direct merkbaar is. Dat is daar veel ingrijpender dan voor een miljoenenstad. De weerstand is groter.’

EW Hoe georganiseerd is AfD in het oosten?

Best: ‘De AfD-fracties in Brandenburg, Saksen en Thüringen werken nauw samen. De politici aan de top steunen elkaar tijdens verkiezingsbijeenkomsten. Op inhoud verschillen ze amper. Naast hun migratie-opvattingen zijn er meer overeenkomsten: scepsis over de steun aan Oekraïne en de neiging Rusland-vriendelijk te zijn. Dit sluit aan bij de positieve beeldvorming van Rusland ten tijde van de DDR.

‘Eind vorig jaar hield de universiteit in Halle, waar ik werk, een discussie over hoe om te gaan met AfD. De helft van de regionale AfD-fractie zat in het ­publiek, en stelde eerst de vraag waa­rom de partij in een slecht daglicht werd gesteld.’

EW CDU heeft een cordon sanitaire opgetrokken: de ‘brandmuur’. Kan AfD wel regeren?

Best: ‘Die brandmuur tegen AfD is vanzelfsprekend als het gaat om de Bondsregering. Er wordt gezegd dat dit in de Oost-Duitse deelstaten en gemeenten anders kan zijn. Tweederde van de CDU-leden in het oosten zet vraagtekens bij de brandmuur. Toch zal Michael Kretschmer, CDU-premier van Sak­sen, waarschijnlijk de landelijke partijlijn volgen.

‘Ik maak me het meest zorgen over Thüringen. Daar diende CDU, terwijl ze in de oppositie zat, diverse moties in waarvan ze wist dat alleen met AfD een meerderheid viel te bereiken. Het is niet ondenkbaar dat de lijsttrekker kan worden verkozen tot hoofd van een minderheidsregering, al kan dat officieel wel alleen met instemming van CDU.

‘Maar AfD zal geen regeringsverantwoordelijkheid op zich kunnen nemen. De migratieplannen van AfD zijn ­simpelweg onuitvoerbaar. Tegelijk haalt een strenger uitzetbeleid, zoals veel andere partijen beloven, de wind niet uit de zeilen van rechts-populistische partijen.’

Schrijf u in voor onze middagnieuwsbrief

Met de gratis nieuwsbrief EW middag wordt u dagelijks bijgepraat met commentaren en achtergronden bij de belangrijkste nieuwsverhalen.