Nu Oekraïne misschien al 1.000 vierkante kilometer van Rusland heeft ingenomen én veel Russisch oorlogsmateriaal heeft weten te vernietigen, lijken de kansen in de oorlog gekeerd. Is dat echt zo? Of kleven er vooral gevaren aan deze ongehoorde actie? Vier vragen.
1. Wat is er tot nu toe precies gebeurd?
Op 6 augustus viel het Oekraïense leger volstrekt onverwacht met tanks, pantserwagens en drones de provincie (oblast) Koersk in Rusland binnen. Daarna volgden aanvallen in twee andere provincies (Belgorod en Brjansk) en in de niet aan Oekraïne grenzende oblast Lipetsk. De stoutmoedige operatie in Koersk was in het geheim gepland en verraste volgens The New Tork Times ook de naaste bondgenoten van Kyiv, waaronder de Verenigde Staten.
De precieze omvang van de veroveringen is onduidelijk. Het Oekraïense leger zwijgt over de opmars, om geen posities prijs te geven. Volgens Oleksandr Syrsky, opperbevelhebber van de Oekraïense strijdmacht, zou zijn land 1.000 vierkante kilometer Russisch grondgebied hebben veroverd. Zo’n 120.000 Russen zouden zijn geëvacueerd. 60.000 wachtten gisteren nog op evacuatie. De oblast Koersk is ongeveer 30.000 vierkante kilometer groot en telt zo’n 1,25 miljoen inwoners.
De gouverneur van de oblast Belgorod heeft woensdag 14 augustus de noodtoestand uitgeroepen na aanhoudend Oekraïens geschutsvuur in het grensgebied. ‘De situatie in onze regio Belgorod blijft extreem moeilijk en gespannen door beschietingen van Oekraïense strijdkrachten. Huizen zijn verwoest, burgers zijn omgekomen en gewond geraakt,’ schreef gouverneur Vjatsjeslav Gladkov op het internetplatform Telegram.
Beelden uit de provincie Koersk laten zien dat wapperende Oekraïense vlaggen in de dorpen op Russische overheidsgebouwen zijn geplaatst. Andere beelden tonen kapotgeschoten Russische konvooien langs de weg. Ook dook een foto op van Russische krijgsgevangenen.
De invasie roept herinneringen op aan de de ‘Mars naar Moskou’ van de Wagnertroepen van Jevgeni Prigozjin in juni 2023, wie geen strobreed in de weg werd gelegd door de zwakke en argeloze Russen en die konden oprukken tot de grote stad Rostov-aan-de-Don, voordat ze zelf besloten hun mars te staken.
2. Wat is het doel van de Oekraïense invasie?
President Volodymyr Zelensky zei maandag 12 augustus in een toespraak dat de Oekraïense aanval een maatregel was voor de veiligheid van Oekraïne. Volgens hem heeft Kyiv gebieden veroverd van waaruit Rusland aanvallen lanceerde. ‘Rusland moet worden gedwongen om vrede te sluiten, als Poetin zo graag wil vechten,’ zei Zelensky.
Het lijkt erop dat Oekraïne met de operatie vooral de dynamiek wil veranderen van een oorlog die het in eigen land langzaam leek te verliezen. Aan het front in de Donbas zit het Oekraïense leger al tijden in het defensief. Rusland heeft in een uitputtingsslag de beste kaarten. Het Russische leger – met meer manschappen en meer wapens – kan Oekraïens grondgebied blijven inpikken.
Door de oorlog naar Russische bodem te brengen, neemt Oekraïne weer het initiatief. Dat is psychologisch belangrijk. Volgens Poetin wil Oekraïne vooral een betere positie krijgen aan de onderhandelingstafel.
Een woordvoerder van het Oekraïense ministerie van Buitenlandse Zaken heeft volgens persbureau RBC gezegd dat zijn land geen interesse heeft om het Russische grondgebied echt in te lijven. De Oekraïense militairen zouden de grens alleen zijn overgestoken omdat Rusland van daaruit aanvallen uitvoert.
De woordvoerder zegt ook dat de inval de Oekraïense militairen op andere plekken aan de frontlinie helpt. ‘Het voorkomt dat Rusland extra troepen naar de regio Donetsk kan sturen en compliceert de Russische militaire logistiek.’
De inval heeft in elk geval het moreel opgevijzeld in Oekraïne, dat al tweeënhalf jaar zwaar lijdt onder de invasie van Poetin. Maar of zo’n korte boost het opofferen van belangrijke militaire middelen en strijdkrachten billijkt, is de vraag.
Het offensief wordt daarom ook gezien als grote gok. Want als Rusland erin slaagt de Oekraïense troepen uit Koersk te verdrijven en tegelijkertijd verder oprukt in Oost-Oekraïne, zullen de Oekraïense militaire leiders ervan worden beschuldigd dat ze de Russen een opening hebben gegeven om meer terrein te winnen, vooral in de regio Donetsk. Volgens Laurynas Kasciunas, de Litouwse minister van Defensie, is Rusland begonnen met het verplaatsen van troepen van de Oostzeehaven Kaliningrad naar Koersk. Rusland zou ook troepen uit Zuid-Oekraïne hebben teruggehaald om de Oekraïense inval af te weren.
Andreas Umland van het Stockholm Centre for Eastern European Studies, die jarenlang in Oekraïne woonde, noemt in de Belgische krant De Standaard het offensief een teken van Oekraïense wanhoop. ‘De situatie aan het front is bevroren en de Oekraïners moesten iets ondernemen om uit die deadlock te raken. Deze aanval op Rusland is bijzonder riskant: ze openen een tweede front en riskeren veel manschappen te verliezen. In het ergste geval reageert Poetin met een nucleaire aanval.’
Volgens de Russische militaire doctrine kan een aanval op het Russische grondgebied een casus belli zijn om nucleaire wapens in te zetten.
3. Wordt er ook westers wapentuig gebruikt?
De operatie op Russisch grondgebied heeft de grenzen verlegd van de manier waarop westers militair materieel mag worden gebruikt op Russisch grondgebied.
Aanvankelijk verboden de westerse wapenleveranciers Kyiv om het wapentuig buiten Oekraïne in te zetten. Dat is niet meer zo. Washington gaf Kyiv eind mei al toestemming om HIMARS-raketten in te zetten tegen militaire doelwitten vanwaar Rusland Charkov, de tweede stad van Oekraïne, onder vuur nam. In principe mocht het Oekraïense leger die alleen gebruiken om Charkov te beschermen.
Het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken zegt nu dat Rusland de Koersk-regio gebruikt om van daaruit Oekraïne aan te vallen en dat het Oekraïense leger het recht heeft zichzelf daartegen te verdedigen. De Europese Commissie kijkt er net zo naar: ‘Oekraïne heeft het recht op zelfverdediging, inclusief aanvallen op de agressor op zijn grondgebied.’
Het is niet duidelijk welke wapens Oekraïne over de grens gebruikt, maar Russische media meldden dat er Amerikaanse Bradley- en Duitse Marder-pantserinfanterievoertuigen bij waren. Veel wijst er op dat Amerikaanse HIMARS-raketten zijn ingezet bij een aanval op een Russisch konvooi.
4. Heeft president Vladimir Poetin al gereageerd?
Ja. Tijdens een briefing met de Russische gouverneurs die zondag 11 augustus op televisie werd uitgezonden, oogde Poetin zeer geïrriteerd. Toen waarnemend gouverneur van de Koersk-provincie Aleksej Smirnov vertelde hoe ver het Oekraïense leger was doorgedrongen en hoeveel dorpen waren ingenomen (28), legde Poetin hem het zwijgen op. Heel Rusland kon dus op televisie horen en zien dat Moskou nog geen antwoord had op de actie van het Oekraïense leger.
Het enige wat Poetin zei, was dat Oekraïne een ‘waardig antwoord’ mag verwachten, en dat de Russische troepen ‘de vijand eruit zullen trappen’. Hoe en wanneer maakte hij niet duidelijk.
De Oekraïense president Volodymyr Zelensky neemt ‘krankzinnige maatregelen’ die dreigen het conflict te laten escaleren tot ver buiten Oekraïne, zei de Russische inlichtingendienst op dinsdag 13 augustus. De dienst beschuldigt Zelensky ervan zulke ‘roekeloze stappen’ te zetten ‘omdat hij probeert zijn eigen machtspositie te behouden’.
Woensdag 14 augustus berichtten Russische media dat Poetin Alexej Dyumin heeft benoemd tot ‘wraakengel’. Hij moet de 1.000 vierkante kilometer Russische grond terugveroveren. Dyumin (51) was lijfwacht van Poetin. Hij komt uit Koersk waar hij opgeroeide als zoon van een militair en een onderwijzeres.
Dyumin coördineerde in 2014 de bezetting van het Oekraïense Krim-schiereiland. Al snel werd hij geëerd als ‘Held van de Russische Federatie’. Hij was ook degene die 2023 de later vermoorde Prigozjin ervan overtuigde dat het beter was om zijn ‘Mars naar Moskou’ te staken.
Schrijf u in voor onze middagnieuwsbrief
Met de gratis nieuwsbrief EW middag wordt u dagelijks bijgepraat met commentaren en achtergronden bij de belangrijkste nieuwsverhalen.
