De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken probeert maar weer eens een vredesakkoord tussen Israël en Hamas uit het vuur te slepen. Diverse obstakels staan in de weg.
‘Killer Kamala’ en ‘Genocide Joe’. Terwijl demonstranten nabij de Democratische Conventie in Chicago het Israëlbeleid van Amerikaans president Joe Biden en presidentskandidaat Kamala Harris kritiseren, is de Amerikaanse buitenlandminister Antony Blinken voor de negende keer sinds Hamas’ terreuraanval op 7 oktober in het Midden-Oosten. Zijn pendeldiplomatie wierp tot op heden weinig vredesvruchten af, en ook dit keer is succes verre van zeker. ‘Dit is misschien wel de beste en laatste kans,’ zei Blinken maandag 19 augustus na een gesprek met de Israëlische premier Benjamin Netanyahu.
In het Palestijns-Israëlische conflict combineren de Verenigde Staten militaire afschrikking met diplomatie. Amerikaanse wapenleveringen aan Israël en Amerikaanse militaire aanwezigheid moeten het Iraanse regime, Hezbollah in Libanon en de Houthi-rebellen in Jemen duidelijk maken dat Israël verwoestend kan blijven uithalen. Vorige week stuurde Amerikaans defensieminister Lloyd Austin nog extra Amerikaanse oorlogsschepen naar het Midden-Oosten. Dat alles lijkt zijn vruchten af te werpen: telkens als Israël Hezbollah, Iran of Syrië treft, blijven noemenswaardige tegenreacties uit.
Tegelijkertijd presenteerde Biden eind mei een vredesplan, waarvan de hoofdlijnen nog altijd op tafel liggen: een wapenstilstand van zes weken, het Israëlische leger trekt zich terug uit dichtbevolkte Gaza-gebieden, enkele tientallen Israëlische gijzelaars worden voor honderden Palestijnse gevangenen geruild, Gazanen keren terug naar hun woonplaats en meer vrachtwagens met noodhulp krijgen toegang tot de Gazastrook. Nadien onderhandelen Hamas en Israël over een definitief einde van de gevechten, waarna de heropbouw van de verwoeste Gazastrook kan beginnen.
Maandag 19 augustus, na een onderhoud met Netanyahu, zei Blinken dat Israël akkoord gaat en dat de bal in het kamp van Hamas ligt. Maar die gang van zaken doet bij Hamas wel een belletje rinkelen. Bij de vorige poging in juli zei Blinken ook dat Israël het Amerikaanse voorstel genegen was, totdat Netanyahu extra eisen stelde die voor Hamas onaanvaardbaar bleken. Dat Washington nadien met de vinger wees naar Hamas, kwam bij die laatste slecht aan. Qatar en Egypte bemiddelen weliswaar mee, maar de Verenigde Staten zijn de dominante speler en worden door Hamas niet als een eerlijke bemiddelaar gezien.
Deze obstakels staan een vredesakkoord in de weg
Vorige week kwamen onderhandelaars samen in Doha, deze week gaan de gesprekken verder in Caïro – Hamas is daar niet rechtstreeks bij betrokken, maar onderhandelt via Qatar en Egypte. Het is onduidelijk of Washington een definitief akkoord voorstelt. Blinken spreekt over een ‘overbruggingsakkoord’, Hamas beweert dat Israël geen permanente vrede ambieert en zijn veldtocht na een korte pauze wil voortzetten. Daarom wil Hamas de Israëlische gijzelaars niet zomaar vrijlaten, terwijl Netanyahu in eigen land wordt bekritiseerd omdat hij geen moer zou geven om hun lot.
Ook is er de Philadelphi-corridor, de strook tussen Gaza en Egypte, die Israël sinds eind mei onder controle heeft. Israël ontdekte in het grensgebied naar eigen zeggen een twintigtal tunnels naar buurland Egypte, waarlangs Hamas zich zou hebben bewapend – journalisten krijgen geen toegang tot de corridor. Netanyahu benadrukte al dat Israël uit veiligheidsoverwegingen niet van plan is om de controle over de grensstrook zomaar op te geven. Het werpt ook de vraag op waar de inwoners van het Philadelphi-gebied – velen van hen zijn naar het noorden van Gaza gevlucht – naartoe moeten.
Daarnaast is er de Netzarim-corridor, een engte van Israël tot aan de Middellandse Zee waarmee Israël sinds 7 oktober de Gazastrook in een noordelijk en een zuidelijk deel heeft opgesplitst. In het Amerikaanse voorstel, zo meldt de nieuwswebsite Axios, moet Israël zich uit de Netzarim-corridor terugtrekken, Hamas moet op zijn beurt garanderen dat er geen wapens in het noorden van de Gazastrook opduiken. Dat laatste vertrouwt Israël om evidente redenen niet. Daarom eist het inspectiemechanismen, wat voor Hamas onverteerbaar is. Hoewel er technologische oplossingen circuleren, is ook hier onduidelijk hoe een compromis er kan uitzien.
Tot slot zijn er nog een heleboel problemen rond een eventuele nieuwe gevangenenruil. Israël zou een vetorecht eisen op honderd Palestijnen die in Israël achter de tralies zitten – zeker zij die voor meer dan vijftien jaar vastzitten, mogen van Israël niet vrijkomen of moeten ten minste in ballingschap buiten Palestijns gebied gaan. Zo wil Israël voorkomen dat onder meer Marwan Barghouti – een voormalige populaire leider van de Fatah-partij en voorman van de intifada in 1987, die in Israël tot vijf keer levenslang is veroordeeld – in ruil voor Israëlische gijzelaars op vrije voeten kan komen.
Heropbouw Gaza gaat vele miljarden euro’s kosten
Met die obstakels in het achterhoofd is de positieve communicatie van Blinken over een mogelijk akkoord enigszins opvallend. Vermoedelijk speelt er meer en wil Blinken tijd kopen. Iran liet vorige week aan het persagentschap Reuters weten dat het een reactie op eerdere Israëlische aanvallen laat afhangen van de uitkomst van de onderhandelingen. Zolang diezelfde onderhandelingen lopen en Hamas de stekker niet formeel uit de gesprekken trekt, kan een verdere escalatie in de regio worden vermeden.
Intussen blijft de situatie in de Gazastrook dramatisch. Volgens cijfers van het Gazaanse ministerie van Volksgezondheid, dat wordt geleid door Hamas, kwamen door de Israëlische inval al meer dan 40.000 mensen om het leven, onder wie ruim 10.000 kinderen. Aan Israëlische zijde zijn er volgens het Israëlische ministerie van Defensie 330 soldaten gestorven, en nog steeds zou Hamas 115 Israëlische gijzelaars gevangen houden. Vorige week riep Verenigde Naties-chef António Guterres op tot ‘een onmiddellijk staakt-het-vuren en de vrijlating van alle gijzelaars’.
Hoewel in juli meer humanitaire hulp de Gazastrook binnenkwam in vergelijking met de maand ervoor, gingen in de eerste twee weken van augustus maar 46 van de 109 geplande hulpmissies door, zo meldt de ngo ReliefWeb. Op diverse plekken in de Gazastrook werd polio vastgesteld – de Wereldgezondheidsorganisatie vraagt om een onmiddelijke humanitaire pauze, om tegen eind augustus een vaccinatiecampagne op poten te kunnen zetten. Volgens de Verenigde Naties zou de heropbouw van Gaza intussen meer dan een decennium in beslag nemen en tientallen miljarden euro’s kosten.
Dit artikel verscheen eerder in het Belgische magazine Knack