Aanval Oekraïne in Koersk niet zomaar gekozen: wat probeert het te bereiken?

De onverwachte Oekraïense aanval op de Russische grensregio Koersk is gehuld in een waas van mysterie. Wat denkt Oekraïne er te bereiken?

‘Oorlog is oorlog, met zijn eigen regels, waarbij de agressor de onvermijdelijke resultaten oogst.’ Meer dan 48 uur nadat Oekraïense legereenheden de Russische grensregio Koersk zijn binnengevallen, heeft Mychajlo Podoljak, een van president Volodymyr Zelensky’s topadviseurs, in zijn kenmerkende stijl gereageerd op de Oekraïense aanval op de Russische grensregio Koersk. Het is de eerste Oekraïense topman die erkent dat het Oekraïense leger de grens met Rusland is overgestoken.

De Oekraïense aanval, waarbij ten minste twee legerbrigades betrokken zouden zijn, komt als een complete verrassing. Russische militaire bronnen spreken van een grootschalige aanval met mobiele eenheden. Het grensstadje Soedzja zou intussen al zijn bezet, met het stadje Korenovo als mogelijk volgende doelwit. Volgens het Institute for the Study of War zouden de Oekraïners erin zijn geslaagd liefst twee Russische verdedigingslinies te doorbreken. Bij de operatie zou het Oekraïense leger ook Russische militairen en grenswachten krijgsgevangen hebben genomen.

Gouverneur kondigt noodtoestand af

Aan Russische kant wordt traag gereageerd. Aleksej Smirnov, de gouverneur van de oblast Koersk, kondigde gisteren de noodtoestand af. Zelfs president Vladimir Poetin zag zich al genoodzaakt te reageren. Tijdens een vergadering met leden van de Russische regering bestempelde Poetin ‘de gebeurtenissen in de oblast Koersk’ gisteren als ‘een grootschalige provocatie’. Valeri Gerasimov, stafchef van het Russische leger, verzekerde dat de opmars van het Oekraïense leger intussen is gestuit, en dat de Oekraïense nederlaag onvermijdelijk is.

Ondanks die geruststellende berichten moet de Oekraïense actie het Russische regime zorgen baren. Zelfs als de aanval weldra wordt afgeslagen, blijft het opmerkelijk dat het Oekraïense leger er kennelijk in slaagt ongezien troepen te concentreren dicht tegen de Russisch-Oekraïense grens.

Joost Bosman: Hoelang kunnen de Russen de enorme verliezen aan mensenlevens nog aanzien?

Sinds het begin van de Russische invasie in februari 2022 waren er twee eerdere invallen op Russisch grondgebied. Tot nu toe zat niet het Oekraïense leger zelf erachter, maar een drietal Russische paramilitaire groepen, bewapend door Oekraïne. Die aanvallen leken eerder bedoeld om de Russen op stang te jagen dan echte militaire doelen te volbrengen. De aanval deze week lijkt van een ander kaliber. Volgens Russische bronnen zouden al minstens één Russisch gevechtsvliegtuig en twee helikopters zijn neergehaald.

Mogelijk doelwit is de kerncentrale van Koersk

Het is vooralsnog onduidelijk wat het Oekraïense leger met de acties probeert te bereiken. De aanval komt op een moment waarop het Russische leger gestaag vooruitgang boekt in de Oekraïense regio Donetsk, waar vermoeide Oekraïense legereenheden in ondertal zijn. Mogelijk is de Oekraïense aanval op Koersk een manier om Russische troepen uit Donetsk weg te trekken. Het is onduidelijk of dat zal lukken.

Er zijn diverse potentiële doelwitten in de regio. Er is de kerncentrale van Koersk, maar die ligt nog tientallen kilometers verder dan het gebied waar het Oekraïense leger momenteel vermoedelijk actief is. In de buurt van Soedzja bevindt zich ook een distributiestation voor aardgas, dat onder meer nodig is voor het transport van Russisch gas naar Europa. Logistiek gesproken is de regio niet zonder belang voor het Russische leger, tegelijk lijkt de bevoorrading vooralsnog niet in het gedrang te komen.

De druk op Valerij Gerasimov neemt toe. Beeld: POOL/AFP via Getty Images

Druk op Gerasimov

Het is duidelijk dat Oekraïne met zijn inval ook een psychologisch effect najaagt. Opnieuw confronteert het Rusland met een verrassingsaanval, waarop het niet meteen een antwoord heeft. Aan Russische kant leeft bovendien de vrees dat Oekraïense troepen zich ook op de naburige regio Belgorod zullen richten. Het Oekraïense leger kan zo aantonen dat het in staat is om niet enkel te verdedigen, maar ook aan te vallen.

Daarnaast zorgt de aanval onmiskenbaar voor heel wat interne strubbelingen. Het zet druk op de interne veiligheidsdienst FSB, die verantwoordelijk is voor de bescherming van de grenzen. De FSB slaagde er kennelijk niet in – net als bij de twee eerdere invallen – om de aanval tijdig te zien aankomen en erop te anticiperen. Voor Poetin is de FSB van cruciaal belang om aan de macht te blijven.

Poetin wil de oorlog winnen met een economische hightechnerd zonder militaire ervaring

Het meest opmerkelijke aan de Russische reactie tot nu toe was misschien wel de wijze waarop Valeri Gerasimov vol in de wind werd gezet. Gerasimov, die er doorgaans behendig in slaagt bij tegenvallende berichten buiten beeld te blijven, moest nu voor de camera komen uitleggen hoe hij deze aanval denkt af te slaan. De positie van Gerasimov, die sinds eind juni wordt gezocht door het Internationaal Strafhof in Den Haag, lijkt al langer te wankelen.

Sinds het aantreden van de nieuwe minister van Defensie, Andrej Belooesov, zijn diverse vertrouwelingen van voormalig defensieminister Sergej Sjojgoe gearresteerd. Ook Gerasimov geldt als een pion van Sjojgoe. Bij het aantreden van de nieuwe Russische regering benadrukte Poetin nog dat de positie van Gerasimov niet ter discussie staat.

Dit artikel is eerder verschenen in het Belgische magazine Knack