Het ‘overwinningsplan’ van Volodymyr Zelensky moet Vladimir Poetin naar de onderhandelingstafel dwingen. Maakt Oekraïne een schijn van kans?
Hoever durft het Westen te gaan in het steunen van Oekraïne? Het moment waarop die vraag duidelijk moeten worden beantwoord, is nabij nu Volodymyr Zelensky op 26 september in het Witte Huis zijn ‘overwinningsplan’ bespreekt met de Amerikaanse president Joe Biden. En waarschijnlijk later ook met het tweetal dat op 5 november het Witte Huis hoopt te veroveren: Kamala Harris en Donald Trump.
Het ‘overwinningsplan’ moet volgens de Oekraïense president zijn Russische evenknie Vladimir Poetin dwingen aan de onderhandelingstafel te verschijnen. Zelensky: ‘Als Poetin deze oorlog niet op een eerlijke en rechtvaardige manier wil beëindigen, moet hij beseffen dat hij een versterkt Oekraïne niet kan vernietigen.’
Betekent winnen niet verliezen?
Zonder meer militaire en financiële hulp uit het Westen is het plan bij voorbaat kansloos. Maar hoeveel verder willen de westerse machten nog gaan? Op de vraag wat het Westen beoogt voor Oekraïne, heeft geen westerse politicus ooit een antwoord geformuleerd. Hooguit wordt gezegd dat ‘Rusland niet mag winnen’ en ‘Oekraïne niet mag verliezen’. Maar wat betekent dat?
Winnen de Russen pas niet als zij de Krim en de Donbas teruggeven aan de rechtmatige eigenaar Oekraïne? Of winnen de Russen niet als zij genoegen nemen met de delen van Oekraïne die zij nu bezetten? Betekent winnen niet verliezen? Betekent niet verliezen winnen? Betekent niet winnen verliezen?
Is het bluf of zelfverzekerdheid?
Zijn ‘overwinningsplan’ is volgens Zelensky, die zijn ideeën tot nu slechts in grote lijnen heeft toegelicht, ‘een brug naar een fase van beëindiging van de oorlog. Een brug die Oekraïne sterker maakt. Die versterkt het land politiek, op het gebied van wapens en in het begrijpen wat onze toekomst zal zijn na de oorlog.’
In de weinige details die hij gaf, zei Zelensky dat het plan onder meer inhoudt dat Kyiv toestemming krijgt westerse langeafstandswapens te gebruiken tegen doelen op Russisch grondgebied. Het plan laat ook zien wat rol van de Oekraïense inval in de Russische oblast Koersk is in de militaire strategie van Kyiv. Oekraïense troepen bezetten ongeveer 400 vierkante kilometer Russisch grondgebied. Koersk biedt Kyiv wisselgeld ten opzichte van het Kremlin. De bezetting laat bovendien zien dat het Oekraïense leger ook in staat is tot offensieve actie en dat de Russen niet alles onder controle hebben.
In een interview met ABC News heeft Zelensky gezegd dat Poetin ‘heel erg bang’ is. De operatie in Koersk heeft volgens hem ernstige zwakheden blootgelegd in het leiderschap van het Kremlin en het vermogen van Rusland om zijn bevolking te beschermen.
Veiligheid en geopolitieke positie Oekraïne op lange termijn
In The New Yorker, dat een uitgebreid interview met hem publiceerde, zei Zelensky dat het plan ook elementen bevat die te maken hebben met de veiligheid en geopolitieke positie van Oekraïne op lange termijn, waaronder vermoedelijk een versnelde toetreding tot de NAVO.
Na de presentatie in de Verenigde Staten zal het overwinningsplan voor iedereen openbaar zijn, ook voor Rusland. ‘Dit plan versterkt Oekraïne en zij moeten het zien,’ zei Zelensky.
Maar zelfs de eerste stap in het plan – met westerse wapens Russische doelen bestoken – is nog lang niet gezet. Zo geeft Duitsland Zelensky nog altijd geen toestemming om Duitse wapens te gebruiken over de grens met Rusland. ‘We doen het niet en daarvoor hebben we goede redenen,’ zei bondskanselier Olaf Scholz voorafgaand aan de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties in New York maandag.
Restricties op inzet langeafstandswapens opheffen
De Verenigde Staten hebben deze week een nieuw steunpakket aan Oekraïne toegezegd. Zelensky wil dat de Amerikanen de restricties op de inzet van langeafstandswapens opheffen.
De kans dat vertrekkend president Joe Biden hem daarin tegemoet komt, wordt klein geacht. Voorzichtigheid is troef in deze laatste weken voor de verkiezingen van 5 november.
Een ‘nee’ van Biden noemt Zelensky ‘een vreselijke gedachte’. ‘Het zou betekenen dat Biden de oorlog niet wil beëindigen op een manier die Rusland een overwinning ontzegt. En we zouden eindigen met een zeer lange oorlog – een onmogelijke, uitputtende situatie die enorm veel mensen het leven gaat kosten.’
Patriotsystemen uit West-Europa nog niet gearriveerd
Meer westerse militaire hulp en opheffing van de beperkingen aan de wapeninzet zullen niet alles oplossen. Oekraïne weet nauwelijks nieuwe soldaten te mobiliseren en te trainen, en ook de communicatie en coördinatie aan het front lopen niet soepel.
Een gebrek aan luchtverdediging (de toegezegde Patriotsystemen zijn nog steeds niet gearriveerd) stelt Rusland intussen in staat elektriciteitscentrales en andere energie-infrastructuur aan te vallen. Een recent rapport van de Verenigde Naties voorspelt dat stroomuitval in de winter wel achttien uur per dag kan duren.
Oekraïense samenleving uitgeput
Uit opiniepeilingen blijkt dat de Oekraïense samenleving uitgeput raakt door de aanhoudende oorlog, dat het aantal Oekraïners groeit dat bereid is vrede te overwegen zonder een totale overwinning, en dat het vertrouwen in Zelensky afneemt.
Het ‘overwinningsplan’ lijkt daarmee ook bedoeld voor de binnenlandse consumptie: de naam straalt kracht en zelfvertrouwen uit.
Zelensky: ‘De westerse partners zeggen vaak: we zullen Oekraïne bijstaan tot het land overwint – nu laten we zien hoe Oekraïne kan winnen en wat daarvoor nodig is.’ Oekraïne is volgens hem meer in de buurt van vrede dan we denken. ‘We zijn dichter bij het einde van de oorlog. We moeten gewoon heel sterk zijn, heel sterk.’