Hoe oliekoorts de Amazone besmet

Diep in het Amazonewoud ligt de ‘begraafplaats van goede bedoelingen’: Amapá, een van de armste Braziliaanse deelstaten, vol onverharde wegen en niet-gerioleerde huizen, door rivier en jungle afgesneden van de rest van het land. Hoogleraren van de lokale universiteit beklagen zich over de vele pogingen om ‘de staat te ontwikkelen en de bevolking te verrijken’, die telkens mislukken.

Zelfs geslaagde projecten schieten tragikomisch tekort. Neem de brug tussen Amapá en buurland Frans-Guyana. Dit staaltje infrastructuur – op TikTok bekend als ‘het meest nutteloze project in Brazilië’ – kostte omgerekend miljoenen euro’s en leidt auto’s vanuit een klein buurland naar een staat die geen enkele wegverbinding heeft met welke andere Braziliaanse staat ook. De absurdistische kers op de taart is dat veel bewoners van het grensstadje massaal hun bootjes blijven gebruiken om in tien minuten naar de overkant te varen.

Dit grensstadje, Oiapoque, staat plotseling in de schijnwerpers vanwege olie. Buurland Guyana, nu ‘het Dubai van Latijns-Amerika’, transformeerde de afgelopen jaren door de exploitatie van olie voor de kust in een van de snelst groeiende economieën ter wereld, met een economische monstergroei van 38 procent in 2023. Deze kuststrook – ook wel de ‘equatoriale marge’ genoemd – loopt door tot Brazilië.

De Braziliaanse industrie kijkt begerig naar Guyana. Met 3,4 miljoen vaten per dag is het land al de grootste olieproducent van het continent en sinds 2022 gelieerd aan olieorganisatie OPEC. Staats­oliebedrijf Petrobras, het op één na grootste bedrijf van Zuid-Amerika, aast daarom op Oiapoque: 160 kilometer voor de kust van het stadje, ligt op 3.000 meter diepte blok FZA-M-59, waarvoor Petro­bras al de ­exploitatierechten bezit. Wat nog moet, is de milieuvergunning. Maar komt die er wel?

Kwetsbare boorlocatie in de Braziliaanse Amazone

Lijnrecht tegenover Petrobras staat milieuagentschap Ibama. Afgelopen jaar wees het de milieuvergunning af, omdat een technische studie ontbrak. Die is officieel niet verplicht, maar volgens het agentschap wel cruciaal. De boorlocatie ligt in de monding van de ­rivier de Amazone, een divers ecosysteem met mangroves en riffen waar ­inheemse volkeren leven, praktisch af­gezonderd en afhankelijk van de zee en de rivier. Elk olielek, vooral op zo’n diepte en omringd door sterke zeestromen, zou funest kunnen zijn voor mens en natuur.

In april liet de voorzitter van Ibama, Rodrigo Agostinho (46), een bom vallen tijdens een interview met EW: ‘President Lula zal, per presidentieel decreet, deze technische studie verplicht maken.’ Een pittig statement, aangezien zo’n studie het project lang kan vertragen. De pu­blicatie hiervan in Folha de S.Paulo, de meest toonaangevende Braziliaanse krant, had onvoorziene gevolgen.

Dat blijkt bij senator Lucas Barreto (59), woonachtig in Macapá, de hoofdstad van Amapá. In een stad waar minder dan 20 procent van de huizen een werkende riolering heeft, woont Barreto in een vrijstaande villa, met personeel, een groot hek en een permanent hijgende golden retriever, die waarschijnlijk nooit zal wennen aan de tropische klamheid.

Als de olieboring ter sprake komt, schieten Barreto’s wenkbrauwen omhoog. Vervolgens barst hij uit in een spervuur van ingestudeerde oneliners. ‘Dat de staat niet al aan het boren is naar die handel, is een misdrijf tegen Amapá.’ ­Gevolgd door zijn favoriete quote: ‘Wij zitten op een schat, nadenkend over de natuur, in armoede!’ Het ar­tikel in Folha de S.Paulo maakte bij hem veel los: ‘Weet je wat het is met buitenlanders? Het lijkt of jullie ons beheksen en magie inzetten ter bescherming van de natuur. Ten koste van onze vooruitgang. Wat moeten wij dan doen? Leven van fotosynthese?’

Corruptie ligt op de loer bij omvangrijke publieke werken

Volgens José Alberto Tostes (57), hoogleraar stedenbouwkunde aan de Universidade Federal do Amapá, is ‘het riedeltje van vooruitgang goedbedoeld, maar helaas een film die Amapá al diverse keren heeft gezien. Zulke projecten beginnen hoopvol, maar eindigen dubieus’.

Een twistpunt zijn bijvoorbeeld de ­royalty’s die Petrobras betaalt aan de staat voor exploitatie. Grote bedragen waar, zegt senator Barreto, ‘nog geen concreet plan voor is’. Verontrustende woorden in een land dat nog op adem moet komen van Lava Jato, een schandaal bij de overheid door omvangrijke ­corruptie bij publieke werken.

Petrobras probeert inheemse volkeren te paaien

Intussen is er in Oiapoque nog een schandaal. Na een busrit van ruim 12 uur over onverharde wegen, heeft Estefany Furtado (34), coördinator van het Instituut voor Inheems Onderzoek, een sombere boodschap: ‘Wij hebben vernomen dat Petrobras zonder toestemming zelf contact heeft gezocht met verscheidene inheemse volkeren en zo probeert het ­officiële, maar trage protocol voor contact met inheemse groepen te omzeilen.’

Uit interne communicatie verzonden door caciques, de leiders van deze gemeenschappen, en ingezien door EW, blijkt dat er grote zorgen zijn. Deze spiegeltjes-en-kraaltjes-politiek kan tot verstoring leiden binnen de gemeenschappen.

In Oiapoque lopen al diverse inge­nieurs van Petrobras rond. ‘Hier, ik heb er eentje gefotografeerd tijdens de lunch,’ zegt Furtado. Haar indruk wordt bevestigd door Luene Karipuna (22), ­activist voor haar volk, de Karipuna. Naast haar inheemse moedertaal leerde ­zij tijdens haar puberteit Portugees en verhuisde van haar aldeia – dorp – naar Oiapoque voor verdere studie. ‘Ik zie de hesjes van Petrobras nu overal. Ze hebben zelfs al een klein vliegveld aangelegd en op het busstation arriveren steeds meer arbeidsmigranten.’

Lula heeft nog geen boorbesluit genomen

Intussen heeft president Lula nog steeds geen besluit genomen, in een poging om zowel de economie als de mi­lieubeweging tegemoet te komen. En dat terwijl de nabijgelegen stad Belém volgend jaar de thuishaven is van de wereldwijde klimaatconferentie.

Gek genoeg maakt het voor veel partijen niet uit of het boorbesluit al is ­genomen. Veel mensen, van de oppor­tunistische arbeidsmigrant tot de watertandende politicus, leven alsof dat al wel het geval is en reizen af naar een plek waar nog niks kán – lekker gemaakt met een ­salaris dat nog niet bestaat. Gevaarlijke keuzes op de begraafplaats van goede bedoelingen.