Duitsland voerde vorige maand grenscontroles in, Frankrijk doet binnenkort hetzelfde. Dat kondigde de nieuwe centrum-rechtse premier Michel Barnier vorige week aan. De twee belangrijkste EU-landen zijn niet de eerste Schengen-leden die deze stap zetten. Welke landen gingen hen voor, en waarom? Een overzicht.
Een terreuraanslag op een festival in Solingen eind augustus, waarbij een Syrische asielzoeker drie mensen doodstak, was voor de linkse regering van bondskanselier Olaf Scholz (sociaal-democratische SPD, Groenen en de liberale FDP) aanleiding om per 16 september de grenscontroles aan te scherpen. Op 1 oktober kondigde de nieuwe Franse premier Michel Barnier van de centrum-rechtse Les Républicains aan dat voorbeeld te volgen. ‘Frankrijk zal zolang als nodig is doorgaan met het herinvoeren van controles aan zijn eigen grenzen, zoals de EU-regels toestaan en zoals Duitsland onlangs heeft gedaan.’
Leggen deze besluiten een bom onder het Schengenverdrag, dat juist is bedoeld om grenscontroles zoveel mogelijk af te schaffen en vrij verkeer van personen te garanderen? De Poolse premier Donald Tusk suggereerde van wel. Hij noemde het Duitse besluit ‘onacceptabel’ en een ‘de facto opschorting van het Schengenverdrag op grote schaal’.
Maar uit informatie van de Europese Commissie, die vooraf moet worden ingelicht door landen die grenscontroles invoeren, blijkt dat die maatregel helemaal niet zo zeldzaam is. Diverse landen doen het al. Welke en waarom?
Oostenrijk
Om de druk op het asielsysteem te verlichten en om illegale immigratie en terrorisme tegen te gaan, controleert de Oostenrijkse regering (de christen-democratische ÖVP en de Groenen) sinds juni de grenzen met Slowakije en Tsjechië en sinds mei de grenzen met Hongarije en Slovenië.
De verkiezingswinst van de rechts-nationalistische FPÖ op zondag 30 september toont dat asiel en immigratie de grootste zorgen van de Oostenrijkse bevolking vormen. De FPÖ noemde zijn verkiezingsprogramma Fort Oostenrijk, en bepleit onder meer strengere grenscontroles en handhaving van de asielwetgeving. Veel partijen sluiten de partij van Herbert Kickl uit, maar gezien het politieke klimaat zal het immigratiebeleid niet snel worden versoepeld.
Denemarken
De Denen, geregeerd door een coalitie van liberalen en sociaal-democraten, controleren al sinds mei hun grens met Duitsland en Zweden. De terreurdreiging is toegenomen door de oorlog in Gaza – woensdag 5 oktober werden nog handgranaten gegooid naar de Israëlische ambassade in hoofdstad Kopenhagen. Daarnaast is Denemarken een belangrijk doelwit voor islamitische terroristen vanwege koranverbrandingen vorig jaar.
Begin augustus intensiveerde Denemarken de controles bij de Oresundbrug met Zweden, vanwege toegenomen vuurwapengeweld door Zweedse tienerbendes in Kopenhagen. De Deense minister van Justitie Peter Hummelgaard waarschuwde dat Deense bendes gewelddadige ‘kindsoldaten’ uit Zweden inhuren.
Italië
Het Italië van de rechtse premier Giorgia Meloni controleert al maanden de oostgrens met Slovenië. Een van de redenen was aanvankelijk het Italiaanse voorzitterschap van de G7 en de bijbehorende top met diverse wereldleiders die er halverwege juni werd gehouden. Maar ook de komende maanden blijven de grenscontroles van kracht, volgens de website van de Europese Commissie vanwege ‘risico op terroristische activiteiten in verband met de onrust in het Midden-Oosten’ en ‘het mogelijke risico op infiltratie van terroristen in illegale migratiestromen’.
Lees hieronder verder
Noorwegen
De linkse coalitie in Noorwegen controleert sinds mei alle havens die veerbootverbindingen hebben met het Schengengebied. De belangrijkste reden is niet terreur of illegale immigratie, maar dreiging voor cruciale infrastructuur. Die komt vooral van Rusland. De Noren willen voorkomen dat Russische inlichtingenoperaties de Noorse uitvoer van gas of militaire steun aan Oekraïne bedreigen.
Slovenië
Al sinds juni controleert Slovenië, geregeerd door sociaal-democraten en christen-democraten, de grenzen met Kroatië en Hongarije. Volgens de Sloveense autoriteiten vanwege het tegengaan van terreurdreiging door de instabiliteit in het Midden-Oosten, de oorlog in Oekraïne en georganiseerde misdaad.
Zweden
De controles in Zweden, waar een centrum-rechtse coalitie regeert met gedoogsteun van de rechts-nationalistische Zweden Democraten, zijn al in november 2023 ingevoerd en duren naar verwachting tot zeker mei 2025. De Zweedse autoriteiten vrezen ‘ernstig geweld en aanslagen ingegeven door antisemitisme’.
Net als in Kopenhagen werd in hoofdstad Stockholm de Israëlische ambassade aangevallen: op 1 oktober zijn schoten afgevuurd op de vertegenwoordiging van Israël. Ook hier voeren de autoriteiten de oorlog in Gaza aan als belangrijkste aanleiding.