Nergens krijgen vrouwen zo weinig kinderen als in Zuid-Korea. Onzekerheid over de toekomst, torenhoge carrièredruk en polarisatie tussen jonge mannen en vrouwen hebben geleid tot een wereldwijd dieptepunt in het aantal huwelijken én geboortes. Hoe is het zo ver gekomen en wat voor toekomst wacht het land?
Het was een opvallend nieuwsbericht, afgelopen september: in Zuid-Korea worden meer hondenwagentjes dan kinderwagens verkocht. Het wijst op een zorgelijke trend. Jonge Zuid-Koreanen hebben liever een huisdier dan een baby. Het aantal kinderen dat Zuid-Koreaanse vrouwen krijgen, heeft opnieuw een historisch dieptepunt bereikt. In het laatste kwartaal van 2023 kwam het vruchtbaarheidscijfer – het gemiddeld aantal kinderen dat een vrouw in haar leven krijgt – uit op 0,68. Een demografische tijdbom voor het land, waar zo’n 51 miljoen mensen wonen.
Ter vergelijking: in bijna alle OESO-landen (de 38 rijkste landen ter wereld) ligt het cijfer tussen de 1,9 en 1,2. Als vuistregel wordt aangehouden dat met een vruchtbaarheidscijfer van 2,1 de bevolking van een land stabiel blijft.
Lees hieronder verder
先進国は軒並み少子化に進んでいるというThe Economistの記事だが、South Koreanificationという単語が生まれているのが興味深い。既に少子化と言えば日本、ではなく、少子化と言えば韓国、になっている。https://t.co/mI8ramHx7a pic.twitter.com/WhgZXm2qDJ
— Kazuto Suzuki (@KS_1013) May 24, 2024
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
Enorm taboe op ongehuwd kinderen krijgen
Wat maakt dat juist Zuid-Korea de twijfelachtige eer heeft van het met afstand laagste vruchtbaarheidscijfer van alle landen? Afgelopen jaar werden ruim 190.000 huwelijken voltrokken, een halvering sinds 1996. In Zuid-Korea is het de sociale norm dat je pas aan kinderen begint als je getrouwd bent, zegt hoogleraar Koreastudies Remco Breuker van de Universiteit Leiden: ‘Er rust een enorm stigma op ongehuwd kinderen krijgen. In Zuid-Korea doet bijna niemand dat, dan diskwalificeer je jezelf en je kind in de maatschappij.’ Het stigma blijkt uit de cijfers: nog geen 5 procent van de vorig jaar geboren Zuid-Koreaanse kinderen had een ongehuwde moeder.
Lees hieronder verder
People talk about TFR as if it’s a function of married couples not having children
Yet a quick glance at South Korea shows the marriage rate is down precipitously
Feels like the real crisis is people aren’t forming relationships… pic.twitter.com/rlmBOEjtYJ
— Steven Lubka ☀️ (@DzambhalaHODL) October 4, 2024
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
Het is lastig te zeggen waarom er zo’n groot taboe rust op ongetrouwd kinderen krijgen. ‘Zuid-Korea is op veel andere vlakken een progressief land: bijna niemand verwacht dat je als maagd trouwt en het is ook heel normaal om een vriendje of vriendinnetje te hebben en voor te stellen aan je ouders,’ zegt Breuker. De hoogleraar, die tussen de jaren negentig en 2001 langere periodes in het land woonde, ziet wel dat trouwen in Zuid-Korea nog veel meer dan elders in hoogontwikkelde landen, niet alleen een verbintenis is tussen twee personen, maar tussen twee complete families. Dat maakt de drempel hoger om in het huwelijksbootje te stappen.
In ongekend tempo van straatarm naar tiende economie ter wereld
Ook economische factoren spelen een grote rol. Breuker gebruikt graag de term ‘gecomprimeerde moderniteit’ om de Zuid-Koreaanse maatschappij te omschrijven. ‘Daar bedoel ik mee dat het land in driekwart eeuw in ongekend tempo is gegroeid en gemoderniseerd. Kort na de Korea-oorlog tussen 1950 en 1953, was Zuid-Korea een van de armste landen ter wereld, tegenwoordig is het de tiende economie.’
De razendsnelle groei is mede te danken aan een hevige rat race op de arbeidsmarkt, met moordende concurrentie en enorm lange werktijden. Een werkweek van 52 uur is er normaal, maar velen werken meer. Vorig jaar probeerde de regering een werkweek van 69 uur in te voeren, maar dat stuitte op te veel verzet. Het neemt niet weg dat de werkdruk zo hoog is, dat veel jonge Zuid-Koreanen geen tijd hebben of nemen voor het aangaan van relaties en het stichten van gezinnen.
Veel vrouwen willen carrière niet opgeven voor kinderen
Vooral veel jonge Zuid-Koreaanse vrouwen zien het combineren van hun carrière met kinderen niet zitten, omdat het leeuwendeel van de kinderzorg en het huishouden van oudsher een vrouwentaak is. Hun moeders en oma’s werden als vanzelfsprekend geacht te stoppen met werken als er kinderen kwamen. Breuker: ‘Dat is totaal veranderd. Veel vrouwen in een relatie denken nu: vriend, als jij voor je carrière gaat, dan ik ook.’ De tijd of de wil om een gezin te stichten is er dan niet.
Wat kan de staat daar aan doen? ‘De overheid doet echt zijn best om de combinatie werk-gezin makkelijker te maken,’ zegt Breuker. ‘Het vaderschapsverlof is ruim en bedrijven worden ervoor gecompenseerd. Maar toch nemen vaders dat vaak niet op. Ze voelen zich schuldig tegenover hun werkgever en hun collega’s, omdat die dan harder zouden moeten werken.’
Mannenoverschot in jaren tachtig en negentig
Naast de strijd op de werkvloer is er voor Zuid-Koreaanse mannen ook grote concurrentie op de datingmarkt. Een gevolg van een opmerkelijke demografische ontwikkeling die stamt uit de jaren tachtig en negentig van de vorige eeuw. Voor elke honderd meisjes uit die generatie werden in dezelfde periode 115 jongens geboren, schrijft de in Zuidoost-Azië gespecialiseerde demograaf Dudley Poston. Zoals in veel andere landen in de regio bestond in Zuid-Korea lang een voorkeur voor het krijgen van jongens. Ouders kozen er voor – niet zelden illegaal – om abortus te plegen nadat een prenatale screening uitwees dat een vrouw zwanger was van een meisje.
‘In de jaren negentig, toen ik er zelf studeerde, was dat inderdaad een trend,’ zegt hoogleraar Breuker. ‘Iedereen wilde een zoon, liefst twee, want een zoon zorgde voor je en kostte minder geld. Een vrouw, daar moest je maar geld aan uitgeven, terwijl ze uiteindelijk bij een andere familie zou gaan horen.’ Inmiddels komt volgens hem het ‘selecteren’ van het geslacht van kinderen amper meer voor. Maar als erfenis van de jaren tachtig en negentig zijn er momenteel 700.000 tot 800.000 meer Zuid-Koreaanse mannen dan vrouwen, berekende demograaf Poston. Volgens het Korea Institute for Health and Social Affairs telde Zuid-Korea in 2021 zo’n 20 procent meer ongetrouwde mannen dan ongetrouwde vrouwen.
Gefrustreerde mannen en radicale feministen
Zuid-Koreaanse mannen moeten dus ‘vechten’ en aan hoge eisen voldoen om een vrouw te kunnen vinden om een relatie mee te beginnen. Die competitie kent ook verliezers, die vooral online hun frustraties uiten. Feministen en vrouwen die hun carrière prioriteit geven, moeten het ontgelden op fora en op sociale media. Het X-account Korean Men Archives (27.000 volgers) documenteert en vertaalt hatelijke opmerkingen, seksisme en geweldsfantasieën die Zuid-Koreaanse mannen online uiten.
De andere kant van die medaille is de zogenoemde 4B-beweging onder radicale feministische vrouwen. 4B staat voor vier keer ‘nee’: nee tegen het huwelijk (bihon), nee tegen seks met mannen (bisekseu), nee tegen daten met mannen (biyeonae) en nee tegen het krijgen van kinderen (bichulsan). Ook deze beweging is vooral te vinden op het internet, en bestaat naar schatting uit enkele duizenden vrouwen die elke vorm van romantische interactie met mannen willen vermijden. Hoe invloedrijk zijn ze?
‘Zulke extremen doen het goed in buitenlandse media,’ reageert Remco Breuker. ‘Er zijn vrouwen die heel vijandig staan tegenover mannen, die op hun beurt weer Andrew Tate-achtig gedachtegoed aanhangen.’ De polarisatie speelt wel, maar toch vooral op internet en niet (openlijk) in de echte wereld, merkt hij. ‘Ik kom geregeld in Zuid-Korea, en moet de eerste mannen en vrouwen nog tegenkomen die me vertellen dat ze zulke radicale ideeën hebben.’ Wel spreekt Breuker er soms mannen die klagen dat ze ‘telkens moeten betalen voor dates die uiteindelijk op niets uitlopen’, en vrouwen die vinden dat ze door mannen ‘als voetveeg worden behandeld’.
President Zuid-Korea: laag vruchtbaarheidscijfer komt door feminisme
De polarisatie tussen beide geslachten was ook zichtbaar in de uitslag van de laatste presidentsverkiezingen in 2022. Yoon Suk-yeol van de rechts-conservatieve People Power Party gaf in zijn campagne feminisme de schuld van het lage vruchtbaarheidscijfer en sprak antifeministische mannen aan met zijn belofte het ministerie van Gendergelijkheid af te schaffen. Dat leverde hem een nipte winst op, niet in de laatste plaats dankzij de grote steun van mannen tussen de 18 en 29 jaar oud. Van die groep stemde 60 procent op Yoon, terwijl slechts een derde van de vrouwen in die leeftijdsgroep dat deed.
Toch denkt Breuker niet dat haat en nijd tussen de seksen de belangrijkste oorzaak is van Zuid-Korea’s lage vruchtbaarheidscijfer. ‘Het is een mix van verschillende factoren. Je kunt het samenvatten als onzekerheid over de toekomst. Dan gaat het over angst om van de carrièreladder te vallen, hoge huizenprijzen en vergeet ook Noord-Korea niet.’
‘Onderschat de angst voor Noord-Korea niet’
Kim Byung-yeon, economieprofessor aan Seoul National University, omschreef het twee jaar geleden treffend. ‘Zuid-Korea kampt met twee tikkende tijdbommen: het Noord-Koreaanse nucleaire programma en het lage geboortecijfer.’ Volgens Remco Breuker wordt de kinderwens afgeremd door de angst voor het land van Kim Jong-un. ‘De impact van een communistische dictatuur met kernwapens naast de deur wordt onderschat,’ zegt de Leidse hoogleraar. ‘Zuid-Korea heeft niet voor niets het vijfde leger ter wereld, groter dan bijvoorbeeld dan het Franse of het Britse.’
Dat sterke leger – ruim 500.000 actieve militairen, ruim 3 miljoen reservisten – kan in de nabije toekomst weleens flink gaan slinken. Niet voor niets is Samsung, dat goed is voor bijna een kwart van het bruto binnenlands product van Zuid-Korea, al een tijd bezig met de ontwikkeling van militaire AI-technologie en gevechtsrobots.
Demografen voorspellen dat de Zuid-Koreaanse bevolking van 51 miljoen aan het einde van deze eeuw is gehalveerd als de huidige geboortetrends aanhouden. Breuker betwijfelt of het zo’n vaart zal lopen, omdat het land volgens hem nog meer dan het al doet, arbeidsmigranten zal gaan werven om de economie draaiende te houden. ‘De discussie die de laatste jaren in Nederland woedt, is in Zuid-Korea al veel langer gaande. Weer zo’n voorbeeld van gecomprimeerde moderniteit.’
Is Zuid-Korea the point of no return al voorbij?
Hoe dan ook is het grote demografische probleem van Zuid-Korea niet te ontkennen. Valt er nog iets aan te doen of is het land the point of no return al voorbij? Breuker vreest van wel: ‘Veel maatregelen die de laatste jaren worden genomen – hogere kinderbijslag, vaderschapsverlof, het binnenhalen van arbeidsmigranten – hadden twintig jaar geleden moeten worden ingezet, dan hadden ze waarschijnlijk nog gewerkt ook.’
Maar met zo’n vergrijsde bevolking is het zelfs met heel radicaal beleid moeilijk om het aantal geboortes weer fors de lift in te krijgen. ‘Zuid-Korea is in zekere zin een waarschuwing voor de westerse wereld, omdat de ontwikkelingen zich er dus zo snel voltrekken,’ zegt Breuker. ‘Laat Nederlandse beleidsmakers topprioriteit maken van geboortepolitiek, want misschien is Zuid-Korea wel ons voorland.’