Minister Reinette Klever (PVV) oogstte vooral hoon met haar nogal premature voorstel om uitgeprocedeerde Afrikaanse asielzoekers naar Uganda te sturen. Maar het is niet de eerste keer dat een westers land mogelijkheden ziet in een derde land als ‘terugkeer-hub’. Welke plannen en deals zijn er al?
Australië
Papoea-Nieuw-Guinea en Nauru – Australië sloot als een van de eerste westerse landen overeenkomsten met derde landen om asielzoekers op te vangen. In 2001 voerde de regering van premier John Howard de zogeheten Pacific Solution in. Het land hield bootmigranten tegen en stuurde ze naar detentiecentra op eilanden zoals Nauru en Papoea-Nieuw-Guinea. Wereldwijd klonk er kritiek vanwege de slechte omstandigheden in de opvangcentra.
In 2008 legde premier Kevin Rudd het beleid stil, waarna zijn opvolger Julia Gillard het weer invoerde. Sindsdien zette Australië de Pacific Solution voort, met nu en dan aanpassingen. Het land heeft tot nu toe zo’n 4.600 vluchtelingen onderschept en naar een van de derde landen gebracht, nog voordat zij Australië konden bereiken.
Israël
Rwanda en Uganda – Israël sloot al in 2013 overeenkomsten met zowel Rwanda als Uganda, om Afrikaanse asielzoekers naar deze landen te sturen. Israël bood asielzoekers de keuze tussen vrijwillig vertrek naar een van beide landen, of in detentie blijven in Israël. Dit beleid leidde tot internationale kritiek vanwege schendingen van mensenrechten van asielzoekers in Rwanda en Uganda.
Tussen 2013 en 2018 stuurde Israël tussen de 4.000 en 6.000 asielzoekers naar de twee landen. Er waren meldingen dat de asielzoekers, in plaats van opgevangen te worden, daar vaak geen legale status kregen en doorreisden naar andere landen, soms via gevaarlijke smokkelroutes. Dit leidde tot zorgen om hun veiligheid en mensenrechten. Na 2018 werden deze overeenkomsten beëindigd.
Heel even leek Israël zelf ook als derde land te gaan fungeren. In 2018 zou er een deal komen met de UNHCR, de vluchtelingenorganisatie van de Verenigde Naties, over hervestiging van een groep van ruim 16.000 asielzoekers. Westerse landen zouden de helft opnemen, Israël de andere helft. Het voornemen kreeg zo veel kritiek dat premier Benjamin Netanyahu het plan binnen een dag introk.
Europese Unie
Turkije – In 2016 sloot de EU een deal met Turkije, dat asielzoekers zou terugnemen die vanuit Turkije illegaal naar Griekenland reisden. In ruil kreeg Turkije financiële steun en kwamen er hervestigingsprogramma’s voor vluchtelingen in Europa. Vluchtelingen in Turkije, meestal Syriërs, zouden op een gecontroleerde en legale manier worden overgebracht naar EU-lidstaten. Daar kunnen zij asiel aanvragen en een nieuwe toekomst opbouwen. Dit plan verminderde de migratiestroom vanuit het Midden-Oosten naar Europa.
Voor iedere naar Turkije teruggekeerde illegale vluchteling zou de EU één vluchteling opnemen via de officiële weg. Zo was althans de gedachte. Er kwam weinig van terecht: 2.140 asielzoekers keerden terug naar Turkije, en de EU nam er circa 28.000 op in het kader van een hervestigingsprogramma.
Libië – De EU werkt sinds 2017 ook samen met de regering van Libië om migranten op weg naar Europa tegen te houden. Dit gebeurt via financiering en het trainen van de Libische kustwacht om migrantenboten in de Middellandse Zee te onderscheppen. Er zijn naar schatting tienduizenden migranten onderschept en teruggebracht naar Libië voordat zij Europa bereikten. Er is veel kritiek vanwege mensenrechtenschendingen waaronder migranten in Libië lijden.
Albanië – Het Balkanland tussen EU-lidstaten Kroatië en Griekenland is nadrukkelijk bij de EU in beeld als derde land om asielzoekers heen te sturen. Albanië opende al eerder zijn grenzen voor onder meer vluchtelingen uit Afghanistan in 2021. Het Verenigd Koninkrijk maakte al afspraken met Albanië, specifiek over het terugnemen van afgewezen Albanezen.
Denemarken
Rwanda – Denemarken tekende in 2021 een intentieverklaring met Rwanda. Het plan was asielzoekers daarheen te sturen voor opvang en asielprocedures. Hoewel er nog geen definitieve overeenkomst was, gaf Denemarken aan actief te werken aan een dergelijke regeling. Het land wil een streng asielbeleid voeren en zocht wegen om asielaanvragen buiten Europa af te handelen. Daarmee wil Denemarken een afschrikkingseffect creëren en illegale migratie indammen. Toch heeft het sinds 2021 niet één asielzoeker uitgezet naar Rwanda.
Italië
Libië – Naast de afspraken in EU-verband sloot Italië in 2017 zelfstandig een deal met Libië, gericht op inperking van de stroom migranten over zee. In ruil voor financiële ondersteuning onderschept de Libische kustwacht bootjes met migranten en brengt ze naar detentiecentra in Libië. Naar schatting zijn sinds 2017 90.000 tot 100.000 bootvluchtelingen terug naar Libië gebracht.
Albanië – De regering van premier Giorgina Meloni sloot afgelopen zomer een deal met Albanië. Veiligelanders die per boot op weg waren naar Italië, zouden moeten worden opgesloten in een centrum ten noorden van hoofdstad Tirana. Dat centrum zou worden bemand door Italiaans personeel en plaats moeten bieden aan drieduizend mensen. Daar zou hun toelatingsprocedure binnen 28 dagen worden afgehandeld.
De Italiaanse rechter zette vorige week een streep door de plannen in Albanië. Meloni legt zich er niet bij neer en kondigde aan dat haar regering mogelijk beter zal omschrijven welke landen ze als veilig aanmerkt.
Verenigd Koninkrijk
Rwanda – In april 2022 sloot de regering van premier Boris Johnson een overeenkomst met Rwanda. Asielzoekers die illegaal in het Verenigd Koninkrijk waren aangekomen, zouden daar hun asielprocedure doorlopen. In ruil zou Rwanda geld ontvangen voor de opvang en integratie van deze migranten. Het plan stuitte op veel weerstand, zowel in het Verenigd Koninkrijk als internationaal, en werd bij de rechter aangevochten. Die juridische strijd is nog steeds gaande.
De Britse regering stelde dat de deal een afschrikwekkend effect heeft op mensen die illegaal naar het Verenigd Koninkrijk proberen te reizen. Vooralsnog hebben de Britten geen enkele uitgeprocedeerde asielzoeker naar Rwanda uitgezet.
Duitsland
Oezbekistan – In september 2024 sloten Duitsland en Oezbekistan een overeenkomst over migratie en arbeidsmobiliteit. Oezbekistan is bereid om in Duitsland afgewezen Afghaanse asielzoekers op te nemen, die in afwachting zijn van een eventuele terugkeer naar Afghanistan. In ruil biedt Duitsland meer mogelijkheden voor Oezbeekse arbeidsmigranten om in Duitsland te werken, vooral in sectoren waar een tekort aan geschoolde arbeidskrachten is, zoals de zorg. Er is in het kader van de deal nog niemand naar Oezbekistan uitgezet.
Nederland
Tunesië – Nederland gaf in 2023 aan mogelijkheden te verkennen om samen te werken met Tunesië, om de migratiestroom naar Europa te beheersen. Dit als deel van bredere EU-inspanningen om hiertoe samen te werken met Noord-Afrikaanse landen. Er ligt nog geen overeenkomst.
Uganda – Half oktober 2024 bezocht minister Reinette Klever (Buitenlandse Handel en Ontwikkelingshulp) Uganda, waar zij de mogelijkheid opperde om uitgeprocedeerde Afrikaanse asielzoekers naar dat land uit te zetten. Klever sprak van een ‘verkennende fase’, er is nog geen afspraak. Ze zou denken aan meer landen, waaronder Oezbekistan.
Schrijf u in voor onze ochtendnieuwsbrief
Abonneer u op de gratis nieuwsbrief EW Ochtend en start de dag scherp met de belangrijkste artikelen over politiek, economie en buitenland.
