Vrijdag 11 oktober wordt de Nobelprijs voor de Vrede uitgereikt. De organisatie maakt de 286 genomineerden niet vooraf bekend, maar onderzoekers, wedkantoren en media speculeren erop los. Wie wordt de opvolger van de Iraanse mensenrechtenactiviste Narges Mohammadi? Een overzicht van de meest genoemde kanshebbers.
In het jaar waarin de oorlog van Iran en zijn marionetten (onder meer Hamas, Hezbollah, Houthi’s) versus Israël en die van Rusland tegen Oekraïne de meeste aandacht krijgen, klinkt de roep om vrede luid. Gezien de emoties die beide oorlogen wereldwijd oproepen, is het vraag of het Nobelprijscomité de verdenking op zich wil laden partij te kiezen in deze polariserende conflicten. Liefst 286 kandidaten zijn voorgedragen, schrijft persbureau Reuters. De namen blijven geheim, tot vrijdag de winnaar wordt bekendgemaakt.
Het gezaghebbende Peace Research Institute Oslo van de Noor Henrik Urdal doet al jaren voorspellingen over de kanshebbers. Hij ziet dit jaar het Bureau voor Democratische Instellingen en Mensenrechten van de OVSE (Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa) als topfavoriet. De OVSE – die 57 lidstaten telt waaronder de Verenigde Staten, de meeste Europese landen en voormalige Sovjetstaten – levert toezicht en hulp als het gaat om het organiseren van democratische verkiezingen. In een jaar waarin de halve wereldbevolking naar de stembus gaat, is het beschermen van democratische processen cruciaal, zegt Urdal. Het zou een veilige, maar saaie keuze zijn.
Ook de tweede naam die Urdals onderzoeksinstituut tipt, zal in de meeste landen tot weinig controverse leiden: Emergency Response Rooms in Sudan. In het Oost-Afrikaanse land woedt al sinds april 2023 een bloedige burgeroorlog tussen paramilitaire milities en de regering van dictator Omar al-Bashir, waarbij volgens grove schattingen tienduizenden doden zijn gevallen en miljoenen mensen ontheemd zijn geraakt. De Emergency Response Rooms bestaan uit vrijwilligers die levensreddende zorg bieden aan gewonde en gevluchte Sudanezen.
UNRWA is een omstreden kandidaat
Een derde, en waarschijnlijk meest omstreden kanshebber is UNRWA, de VN-organisatie voor vluchtelingen uit het Britse mandaatgebied Palestina. UNRWA speelt in de oorlog in Gaza een grote rol bij het verlenen van humanitaire hulp, waaronder voedsel en water, aan honderdduizenden Palestijnen die gewond, ontheemd en uitgehongerd zijn geraakt. Het Noorse instituut noemt een eventuele Nobelprijs voor UNRWA en zijn Zwitserse secretaris-generaal Philippe Lazzarini een ‘sterk signaal over hun belangrijke rol in het helpen van miljoenen Palestijnse vrouwen, mannen en kinderen’.
Tijdens de oorlog is gebleken dat UNRWA lang niet alleen maar noodhulp biedt. Leden van de organisatie zijn ook actief voor terreurorganisatie Hamas, die geregeld UNRWA-gebouwen gebruikt voor het coördineren van militaire operaties, wapenopslag en als entree tot tunnels waarin het Israëlische gijzelaars vasthoudt.
Na beschuldigingen van Israël dat UNRWA-medewerkers deelnamen aan de aanslagen van 7 oktober 2023, waarna veel westerse landen hun donaties tijdelijk stopzetten, ontsloeg de VN-organisatie na een onderzoek diverse medewerkers. De ngo UN Watch, die al jaren misstanden bij UNRWA documenteert, zegt dat de ontslagen medewerkers slechts het topje van de ijsberg vormen en het personeel al decennia innig is verstrengeld met Hamas.
Nobelprijs voor de Vrede voor ICJ?
Ook het Internationaal Gerechtshof (ICJ) maakt volgens het Noorse instituut kans op de prijs. Dat stelt dat een Nobelprijs voor de Vrede voor het Hof ‘grotendeels oncontroversieel is, hoewel het ICJ moedig handelde door in januari van dit jaar Israël te bevelen actie te ondernemen om genocide in de Gazastrook te voorkomen’.
Zuid-Afrika, dat de aanklacht had ingediend, kan vooralsnog geen bewijs vinden dat Israël zich schuldig maakt aan volkerenmoord op de Palestijnen. Het land heeft het Gerechtshof gevraagd om uitstel om dat alsnog te leveren.
Het Hof sommeerde Israël in mei zijn offensief tegen Hamas in Rafah te stoppen en alle beperkingen voor humanitaire hulp aan de bevolking in Gaza op te heffen. En in juli publiceerde het ICJ een advies waarin staat dat Israël zich schuldig maakt aan een illegale bezetting en zich zo snel mogelijk moet terugtrekken uit joodse nederzettingen op de Westelijke Jordaanoever en uit Oost-Jeruzalem. De adviezen van het Hof zijn niet bindend.
Na twee omstreden kandidaten wordt de top-5 kanshebbers van PRIO gecompleteerd door UNESCO – de VN-organisatie die zich sterk maakt voor cultuur en onderwijs – en de Raad van Europa, die bestaat uit 46 Europese landen en zich ten doel stelt om op het continent vrede, mensenrechten, democratie en rechtsstaat te handhaven.
Beide organisaties worden geroemd voor hun inspanningen om geschiedenisonderwijs ‘inclusiever’ en wetenschappelijker te maken. Een prijs voor de promotie van vrede door geschiedenisonderwijs zou goed passen bij het motto ‘broederschap tussen naties’ van de Zweedse naamgever van de prijs, Alfred Nobel.
Wat zeggen de wedkantoren?
Intussen wijzen de bookmakers een favoriet aan die helemaal niet in aanmerking komt om de prijs te winnen. Het gaat om de Russische oppositieleider Aleksej Navalny (met een quotering van 1.50), die vanwege zijn kritiek op het regime van president Vladimir Poetin vastzat in een Siberisch strafkamp en daar in februari overleed. Het is volgens de officiële Nobelprijs-website uitgesloten dat iemand de Vredesprijs postuum krijgt. Ook de nummer twee bij de wedkantoren, de Oekraïense president Volodymyr Zelensky (quotering: 9) al waarschijnlijk niet winnen vanwege de staat van beleg in zijn land door de oorlog met Rusland.
Zo lijken gokkers er verstandig aan te doen om de tips van de bookies met een flinke korrel zout te nemen. Wie toch overweegt de wedkantoren als leidraad te nemen, kan zijn geld inzetten op de Zweedse klimaatactivist Greta Thunberg, de Oeigoerse mensenrechtenactivist Ilham Toti – die levenslang kreeg in China en dit jaar tien jaar vastzit wegens zijn verzet tegen de onderdrukking en opsluiting van de moslimminderheid in strafkampen – en Svetlana Tichanovskaja. Deze leider van de oppositie tegen de Wit-Russische dictator Aleksandr Loekasjenko leeft sinds 2020 in ballingschap in Polen. De wedkantoren schrijven Thunberg, Thoti en Tikhanovskaja alle drie quotering toe van 13.00.
Het is ook mogelijk dat het Nobelprijscomité er dit jaar voor kiest de prijs niet uit te reiken. Bijvoorbeeld om een statement te maken tegen de bloedige oorlogen die dit jaar woeden. Sinds de eerste Nobelprijs in 1901 werd uitgereikt, gebeurde dat negentien keer, voor het laatst in 1972.