Na een lange reeks politieke conflicten bleek een hoogopgelopen ruzie tussen bondskanselier Olaf Scholz (SPD) en minister van Financiën Christian Lindner (FDP) er deze week één te veel. Scholz ontsloeg Lindner op staande voet en de stoplichtcoalitie dreigt te worden weggestemd. Waar ging het mis?
Het zou ‘de week van de beslissingen’ worden voor de Duitse Bondsregering, zo onthulde Lars Klingbeil, partijvoorzitter van de SPD, zondagavond 3 november bij een actualiteitenprogramma op tv-zender ARD. Door de omineuze woorden van Klingbeil tastte de kijker eventjes in het duister.
Maar achter de schermen was het voor de Duitse sociaal-democraat al zonneklaar. De stoplichtcoalitie – een brisant verstandshuwelijk tussen SPD, FDP en De Groenen – stond op het punt van instorten, en er viel een duidelijke onruststoker aan te wijzen: FDP-partijleider en minister van Financiën Christian Lindner.
Gevraagd wanneer de strijdbijl binnen de stoplichtcoalitie eindelijk kon worden begraven, antwoordde Klingbeil dat Lindner aan zet was. ‘Wij willen graag verantwoordelijkheid nemen,’ voegde hij toe. Ruim drie dagen later, op woensdagavond, ontsloeg bondskanselier Scholz Lindner op staande voet als minister van Financiën. Scholz verweet hem ‘egoïsme’ en ‘een gebrek aan respect’. Lindner voelde zich het slachtoffer van een vooropgezet plan.
Relatie Olaf Scholz en Christian Lindner was al moeizaam
Het is de climax van een ongekend onrustige week voor Duitsland, waarin de verhoudingen binnen de Bondsregering onherstelbaar beschadigd bleken. De toch al moeizame relatie tussen Scholz en Lindner kreeg donderdag 31 oktober een flinke knauw toen zowel de kanselier als de schatkistbewaker een overleg organiseerde voor brancheorganisaties uit de eigen achterban. Scholz sprak over de zware industrie, Lindner ging in gesprek met de Mittelstand, het Duitse mkb.
Als klap op de vuurpijl presenteerde Lindner een dag later een economisch beleidsdocument waarin hij voorstellen presenteerde om de kwakkelende Duitse economie, die dit kwartaal in een milde recessie belandde, uit het slop te trekken. Kenmerkend voor de economische tegenwind is de zorgwekkende situatie bij Volkswagen, waar naar schatting tienduizenden banen op de tocht staan en mogelijk drie fabrieken gaan sluiten.
De economische voorstellen van Lindner – van belastingvoordelen voor bedrijven tot pensioenverlagingen – vonden geen gehoor bij de SPD noch bij De Groenen. Wel bij de gezaghebbende econoom Michael Hüther, die de ‘spaarvarken-mentaliteit’ van Lindner kritiseerde. In plaats van bezuinigen om de staatsschuld te verlagen, bepleit de directeur van denktank Institut der Deutschen Wirtschaft meer overheidsinvesteringen.
Keer op keer bleken de coalitiegenoten te botsen over de schuldenrem, het anker waaraan de Duitse liberalen alsook de christen-democraten vasthouden. De noodzaak van besparingen is groot door een begrotingstekort van 13 miljard euro, klinkt het in die kringen. Maar Duitsland moet juist nu de knip trekken, onder meer voor Oekraïne, stellen SPD en De Groenen. Doet Berlijn dat niet, dan ‘steek je het land [Duitsland] in de fik’, aldus Scholz, die Lindner donderdag nog een trap na gaf.
CDU van Friedrich Merz wil snel verkiezingen
In het kielzog van Lindner vertrok nagenoeg het gehele FDP-smaldeel, op de liberale verkeersminister Volker Wissing na, die uit protest tegen Lindner zijn lidmaatschap opzegde en aanblijft in het Duitse kabinet. Wie achterblijven, zijn de sociaal-democraten en De Groenen, onder wie bewindslieden als Cem Özdemir, die twee ministerposten op zich neemt. SPD’er Jörg Kukies, een voormalig zakenbankier van onder meer Goldman Sachs in Londen en Frankfurt am Main, is de nieuwe minister van Financiën.
Lang zal Kukies, een naaste vertrouweling van Scholz, niet van zijn functie kunnen genieten. Op 15 januari een staat een ‘vertrouwensvraag’ op de politieke agenda in de Bondsdag, en het is zeer aannemelijk dat de rest van de stoplichtcoalitie dan wordt weggestemd. Komt er een motie van wantrouwen voor Scholz en de zijnen, dan volgen er waarschijnlijk eind maart nieuwe bondsverkiezingen, zes maanden eerder dan de zittingstermijn van de stoplichtcoalitie.
Maar zo veel geduld heeft de Duitse kiezer niet. Zestig procent van de Duitsers hoopt dat Scholz eerder opdracht geeft tot het uitschrijven van nieuwe verkiezingen, blijkt uit een peiling van tv-zender RTL. Binnen de muren van het Bundeskanzleramt voerde Friedrich Merz, de partijleider van oppositiepartij CDU, de druk op Scholz op. Scholz hoopte bij Merz steun te winnen voor zijn coalitie, maar Merz wil het liefst snel naar de stembus. In de prognoses zijn de Duitse christen-democraten inmiddels groter dan de SPD, FDP en De Groenen bij elkaar. Er is Merz veel aan gelegen om de virtuele voorsprong te verzilveren. Om een herhaling van de chaos bij stembureaus in 2021 te voorkomen, zoekt de stad Berlijn 30.000 vrijwilligers.
Stoplichtcoalitie sterft een stille dood
En zo dreigt de stoplichtcoalitie, aan het begin nog veelbelovend de Fortschrittskoalition genoemd, een stille dood te sterven door een aaneenschakeling van harde conflicten, incidenten en solo-optredens. Vergeten is bijna dat de coalitie wel degelijk vooruitgang boekte bij beladen dossiers als Energiewende, defensie en de zorg. Telkens weer voerden de onoverbrugbare ideologische verschillen tussen de partijen de boventoon in het publieke debat en de media.
Intussen boekten de populistische flankpartijen Alternative für Deutschland (AfD) en Bündnis Sahra Wagenknecht (BSW) electorale successen bij de drie deelstaatverkiezingen afgelopen herfst. Als gevolg daarvan zitten de coalitiebesprekingen in deelstaat Thüringen – waar de radicaal-rechtse AfD zegevierde, maar niet mag deelnemen aan de gesprekken – muurvast.
De terugkeer van Donald Trump in het Witte Huis sorteerde slechts kortstondig het effect dat de eensgezindheid binnen de stoplichtcoalitie terugkeerde. Waarna de Duitse verstandshuwelijk toch met een oerknal – tegen ieders verwachting – uit elkaar spatte.
Schrijf u in voor onze middagnieuwsbrief
Met de gratis nieuwsbrief EW middag wordt u dagelijks bijgepraat met commentaren en achtergronden bij de belangrijkste nieuwsverhalen.
