Sinds eind 2024 is de Estse oud-premier Kaja Kallas (47) de belangrijkste diplomaat van de Europese Unie. Haar familiegeschiedenis maakt haar niet bepaald tot vriend van de Russen. Is ze de juiste persoon voor de functie?
Behalve de dappere man die al ruim drie jaar zijn grondgebied verdedigt tegen de aanhoudende brute Russische aanvallen, is er in Europa waarschijnlijk geen fellere publieke tegenstrever van Vladimir Poetin dan Kaja Kallas.
Sinds december mag de voormalige premier van Estland als vicevoorzitter van de Commissie het Europese veiligheidsbeleid coördineren, dat in eerste instantie uiteraard is gericht op de dreiging uit het oosten. Kallas bekleedt daarmee meteen ook de minst benijdenswaardige positie in Brussel.
De Hoge Vertegenwoordiger voor Buitenlandse Zaken en Veiligheidsbeleid van de Europese Unie (de ‘HV’) moet zowel de Europese Commissie dienen als de 27 lidstaten tevreden stellen. Ga er maar aan staan. Je moet een diplomatieke duizendpoot zijn, om in deze tijden van oorlog, dreiging én wankelende bondgenootschappen eenheid in het veiligheidsbeleid te krijgen, en te houden.
Kaja Kallas (Tallinn, 1977). Sinds eind 2024 Hoge Vertegenwoordiger van de Unie voor Buitenlandse Zaken en Veiligheidsbeleid. Eerder lid van de liberale fractie in het Europees Parlement (2014–2018) en de eerste vrouwelijke premier van Estland (2021–2024). Ze behoort tot de liberale Hervormingspartij, waarvan ze van 2018 tot 2024 ook voorzitter was. Kallas studeerde rechten in Tartu, de op een na grootste stad van Estland. Sinds 2018 getrouwd met investeerder Arvo Halik (tweede huwelijk). Heeft een zoon uit een eerdere relatie.
Kaja Kallas geldt als diplomatiek behendig
Zo’n duizendpoot is Kallas zonder twijfel, hoor je als je je oor te luister legt in de Brusselse wandelgangen. Ze is welbespraakt en beheerst naast haar moedertaal ook Engels, Frans, Fins en Russisch. Ze is zeer mediageniek. Sla een Financial Times open en ze staat erin, zeggen Brusselaars.
Ze geldt als diplomatiek behendig, verslindt boeken en is goed in de relaties. In de liberale familie geldt ze als de ‘nieuwe koningin’, na de Deense Margrethe Vestager, die lang Commissaris Mededinging was. En dankzij Kallas bereikten de Baltische zorgen over Rusland een groter publiek.
Kaja Kallas is overtuigd pro-Oekraïne
Toch waren al die kwaliteiten tijdens de laatste Europese top, eind maart, onvoldoende om de liberale politicus te behoeden voor een flater die haar glanzende reputatie zo kort na haar aantreden een lelijke kras toebracht.
Kallas had voor de top een plan ingediend om tot 40 miljard euro aan nieuwe militaire steun voor Oekraïne op te halen. Dat bedrag moesten de EU-landen naar rato opbrengen. Hoe omvangrijker de economie, hoe meer betalen. Dat viel niet bepaald goed bij grote (schulden)landen, zoals Frankrijk en Italië, die een aanzienlijk deel van de 40 miljard zouden moeten bijdragen.
Diplomaten plaatsten daags voor de top al luid en duidelijk vraagtekens bij het plan-Kallas, dat zij omschreven als goed bedoeld maar te snel in elkaar geflanst. Sommige diplomaten verklaarden het project zelfs ‘dood’. In Brussel is dat een duidelijk signaal: plan intrekken of je gaat af als een gieter.
Maar Kallas zette door. ‘Ik denk dat het belangrijk is om een tastbaar resultaat te hebben,’ zei ze toen ze vlak voor de top vragen kreeg over haar blauwdruk. Wel had ze het ambitieniveau iets omlaag gebracht. Ze zei dat het ‘op korte termijn’ het meest ‘realistisch’ was om 5 miljard euro bijeen te brengen om munitie aan te schaffen voor Kyiv.
Toch was ook dat te veel gevraagd van de regeringsleiders, die geen enkele financiële toezegging wilden doen. De conclusies van de top wezen slechts vluchtig op het plan-Kallas, zonder bedragen te noemen: ‘De Europese Raad herinnert aan de initiatieven om de militaire steun van de EU aan Oekraïne te vergroten, vooral die van de HV om de toegenomen steun van lidstaten en andere deelnemende staten te coördineren, op vrijwillige basis.’
Kaja Kallas zette kwaad bloed bij de Amerikanen
Het was niet de eerste keer dat Kallas zich tactisch en diplomatiek vergaloppeerde in haar nog korte termijn als HV. Na het rampzalig verlopen bezoek van de Oekraïense president Volodymyr Zelensky aan het Witte Huis op 28 februari, schreef ze op X: ‘Vandaag werd duidelijk dat de vrije wereld een nieuwe leider nodig heeft. Het is aan ons, Europeanen, om deze uitdaging aan te gaan.’
Een bericht dat bij de EU, en zeker bij de NAVO, tot gefronste wenkbrauwen leidde. Zo’n tweet kan de Amerikanen nog hoger in de gordijnen jagen. Was dat nou zo verstandig van Europa’s hoogste diplomaat?
Hoe is de verstandhouding met commissievoorzitter Von der Leyen?
Een ingewijde in EU-machinaties, die Kallas goed kent en anoniem wil blijven: ‘Een diplomaat moet alle deuren openlaten. Van haar zou juist de zachtste reactie moeten komen. Oekraïne heeft Trump zo lang mogelijk nodig om zich te kunnen blijven verdedigen. Op dat doel zouden haar uitlatingen moeten zijn gebaseerd.’
Twee dagen eerder was een ontmoeting van Kallas met minister van Buitenlandse Zaken Marco Rubio in Washington op het laatste moment afgezegd vanwege ‘agendaproblemen’. Was ze daarom zo gebrand op de Amerikanen? Wellicht. De echte oorzaak van Rubio’s ‘agendaproblemen was dat ze tijdens de veiligheidsconferentie in München tien dagen eerder de Amerikanen appeasement, een te verzoenende toon, ten opzichte van Moskou had verweten.
De kennis van Kallas signaleert nog iets anders. De voorzitters van de Europese Commissie en de Raad reageerden beiden in dezelfde woorden op de ontmoeting tussen Trump en Zelensky: ‘Uw waardigheid eert de moed van het Oekraïense volk. Wees sterk, wees dapper, wees onbevreesd. U bent nooit alleen.’
Kallas’ bericht over de vrije wereld die een nieuwe leider nodig heeft, zou erop wijzen dat ze alleen staat in Brussel. ‘Ursula von der Leyen neemt Kallas in mijn ogen niet serieus,’ zegt de kennis.
‘Ze heeft geen goed team om zich heen. Von der Leyens kabinetschef Björn Seibert eet Kallas’ kabinetschef Vivian Loonela op en spuugt slechts botjes uit. Kallas heeft ook laten passeren dat Defensie-industrie-Commissaris Andrius Kubilius niet onder haar valt. Ze is nog niet hard genoeg. In haar positie moet je af en toe iets doen waar je de biecht voor nodig hebt.’
Zo kijken Europarlementariërs naar Kallas’ staat van dienst
In de Europese machtsverhoudingen moet Kallas nog haar plaats vinden, maar bij de Europese Dienst voor Extern Optreden (EDEO), het Brusselse ‘ministerie van Buitenlandse Zaken’, zijn ze blij met de nieuwe HV. ‘Ze heeft de juiste reflexen,’ zegt een hoge diplomaat die bij EDEO werkt. ‘Ze is heel toegankelijk en heel geëngageerd. Dat ze op haar eerste werkdag naar Kyiv ging, was logisch. Ook in het Midden-Oosten kreeg ze een plek aan tafel door snel Syrië te bezoeken.’
Kallas heeft daarbij het voordeel dat haar voorgangers niet bepaald giganten waren, zeker de Spanjaard Josep Borrell (2019-2024) niet. ‘Borrell had een diep wantrouwen tegen alles wat trans-Atlantisch is. Zij juist niet.’ Maar haar geloof in het trans-Atlantische bondgenootschap heeft wel een fikse knauw gekregen, door Donald Trumps buigzame houding tegenover de Russen en de vijandigheid in het Witte Huis jegens Zelensky.
In het Europees Parlement zijn ze net zo verheugd over de komst van Kallas als bij EDEO. ‘Borrell was heel erg,’ zegt de Belgische Assita Kanko (N-VA). ‘Kallas is heel professioneel, ik werk graag met haar. Maar misschien is ze te gefocust op Rusland en minder op de rest van de wereld. Dat moet nog blijken.’
De familie Kallas heeft aversie van Rusland hoog in het vaandel staan
Kaja Kallas komt uit een familie die politiek, patriottisme én aversie van Rusland hoog in het vaandel heeft staan. Haar vader Siim Kallas was van 2002 tot 2003 premier van Estland en daarna Europees Commissaris onder José Manuel Barroso (2004-2014). In het jaar dat hij afscheid nam van Brussel, werd dochter Kaja Europees Parlementariër.
Kallas’ overgrootvader Eduard Alver leidde tijdens de Estse onafhankelijkheidsoorlog (1918-1920) de Kaitseliit, het vrijwilligersleger dat de bolsjewieken tegenhield. Haar moeder Kristi werd in 1949 als zes maanden oude baby met haar grootmoeder en overgrootmoeder naar Siberië gedeporteerd.
Kallas vertelde er al vaak over. ‘De mensen in de veewagen droogden de luiers van de baby op hun lichaam, omdat het de enige warme en droge plek was. Op een gegeven moment bracht een vreemdeling melk voor de baby. Mijn moeder overleefde deze zware reis, net als mijn familie. Helaas gold dat niet voor iedereen – duizenden mensen verloren hun leven in Siberië.’
Kaja Kallas ziet Rusland als kwaadaardig imperium
Kallas staat op de Russische lijst van gezochte personen omdat ze Sovjet-monumenten liet afbreken. Ze ziet Rusland, net als de meeste Balten, als een kwaadaardig imperium dat omringende landen verovert, koloniseert en etnisch zuivert. Niet voor niets stuurde ze als premier al ruim voor de Russische invasie wapens naar Oekraïne. Die antitankraketten waren cruciaal bij de verdediging van Kyiv.
Estland was ook het eerste land dat tegoeden confisqueerde van Russen die op een sanctielijst staan. In 2024 besteedde het al 3,2 procent van het nationaal inkomen aan defensie, een percentage dat zal stijgen. Met nieuwe pantservoertuigen, luchtafweersystemen en artillerie wil Estland zijn leger verder moderniseren.
Kallas vertrouwt de intenties van de Russen voor geen meter. Ook niet nu Washington met Moskou onderhandelt over een wapenstilstand in Oekraïne. In november 2022, negen maanden na de Russische invasie, zei ze in een lezing in Helsinki: ‘Als premier van Estland, een NAVO-frontstaat die een halve eeuw Sovjet-bezetting heeft meegemaakt, weet ik wat vrede onder Russische voorwaarden betekent. Russische vrede betekent niet het einde van het lijden, maar nog meer wreedheden. Het enige pad naar vrede is Rusland uit Oekraïne duwen.’
Echtgenoot Arvo Halik deed zaken met Rusland
In de bijna vier jaar dat ze premier was, had ze het moeilijk. Tussen 2021 en 2024 gaf ze namens de liberale Hervormingspartij leiding aan liefst drie kabinetten met telkens andere coalitiepartners.
In augustus 2023 werd bekend dat haar (tweede) echtgenoot Arvo Halik zaken was blijven doen met bedrijven uit Rusland. Hoewel hij geen wet had overtreden, plaatste de onthulling Kallas in een lastig parket. Daarbij had ze de belastingen verhoogd – de wapens moeten immers worden betaald – terwijl ze had beloofd dat niet te doen.
Toen ze onder druk kwam van haar eigen partij, koos ze ervoor om de wijk te nemen naar Brussel. ‘Haar Renew-partijverwanten Emmanuel Macron en Mark Rutte, nog net premier, hebben zo onderhandeld dat zij HV kon worden,’ zegt een Europese liberaal.
Kallas had daarvoor al een poging gewaagd om de functie van NAVO-chef in de wacht te slepen. Dat ze het niet werd (Rutte wel) was een teleurstelling. Ze werd beschouwd als te uitgesproken voor die functie, waarin je al helemaal de Amerikanen te vriend moet houden – ook als je diep in ze teleurgesteld bent.
Volgens diplomatieke waarnemers zit er ondanks het stroeve begin genoeg materiaal in Kallas om de rol van HV goed te gaan vertolken. ‘We zijn pas net vertrokken, ze heeft nog een hele weg te gaan. Maar heeft ze de goede spelers, schat ze de anderen goed in? Dat is de vraag.’