Zowel verbaal als in zijn machtspolitiek spiegelt president Recep Tayyip Erdogan zich steeds meer aan de Russische leider Vladimir Poetin. Het Westen is hun favoriete boeman.
Van Vladimir Poetin verwacht je dat hij verbaal de vloer aanveegt met het Westen. De Russische president voert een steeds agressievere anti-westerse koers en heeft bepaald geen hoge dunk van de Verenigde Staten en West-Europa: christelijke waarden worden er te grabbel gegooid, terwijl het Westen tegelijk uit is op het kleineren van Rusland.
Maar het was zijn Turkse ambtgenoot Recep Tayyip Erdogan die vorige week ongekend uithaalde naar het Westen. ‘Ze zien er misschien uit als vrienden, maar zij zien ons het liefst dood en onze kinderen sterven,’ zei Erdogan donderdag 27 november in Istanbul, tijdens een conferentie van islamitische landen. ‘Buitenlanders houden van olie, diamanten en goedkope arbeidskrachten uit moslimlanden. Ze houden van het geruzie, de oorlogen en conflicten in het Midden-Oosten. Geloof me: ze houden niet van ons.’
Vier dagen na deze schoffering gaf Erdogan Poetin een warm onthaal in zijn groteske nieuwe paleis even buiten Ankara. Het bevestigt het beeld van Erdogan dat steeds sterker wordt in Europa en de Verenigde Staten: Erdogan, ooit geprezen als de man die bewees dat democratie en islam prima kunnen samengaan, is hard op weg de Vladimir Poetin van Turkije te worden.
Turkije is op papier dan nog wel lid van de NAVO en onderhandelt nog altijd over toetreding tot de Europese Unie (EU), maar in werkelijkheid heeft Erdogan zijn rug al lang naar het Westen toegekeerd. Net als Poetin kiest hij voor de confrontatie.
Vrouw
Erdogan is sinds afgelopen augustus president. Hij heeft zichzelf meer macht toebedeeld dan zijn voorgangers en trekt steeds feller van leer. Op 15 november beweerde hij dat moslims Amerika hebben ontdekt. Dat zijn claim in twijfel wordt getrokken in het Westen, wijt hij aan het ‘ego-complex’ van westerlingen. Diezelfde week meende hij dat gelijkheid tussen man en vrouw ingaat tegen de natuurwetten.
Afgelopen zomer zei de president dat Joden ‘geen eer, geen geweten hebben. Ze vervloeken Hitler dag en nacht, maar zijn hem voorbijgestreefd in barbarij.’
Vorig jaar verweerde hij zich tegen Europese kritiek op het neerslaan van betogingen in Istanbul door te zeggen dat de EU ‘geen respect heeft voor democratie’. Twitter noemde hij destijds ‘het grootste gevaar voor de samenleving’. De financiële markten zijn er volgens Erdogan al jaren op uit om Turkije te beschadigen.
‘Terwijl hij de afgelopen jaren steeds meer macht kreeg, is Erdogan steeds intoleranter geworden jegens iedereen die het niet met hem eens is,’ zegt Ilker Turan (73), als politicoloog verbonden aan de Bilgi Universiteit in Istanbul.
Dat de president polariseert en de kiezers opzweept met keiharde uitspraken, is politieke strategie, aldus Turan. De seculiere elite in Turkije was altijd meer gericht op het Westen en keek neer op de wat achtergebleven islamitische middenklasse. Door zo fel af te geven op het Westen, raakt Erdogan een gevoelige snaar bij die enorme groep kiezers. ‘Precies om die reden neemt Erdogan het bijvoorbeeld ook altijd op voor de Palestijnen.’
Adil Gür, een Turkse politiek analist, zei hierover onlangs in de Israëlische krant Haaretz: ‘De beter opgeleide Turk zal zich misschien schamen voor zulke uitspraken. Maar zijn achterban smult ervan als hij durft op te staan tegen het Westen.’
Net als Poetin plaatst Erdogan zijn land om die reden graag in de slachtofferrol ten opzichte van het Westen. Beide leiders delen meer: ze onderdrukken de vrije pers, grijpen hard in tegen de oppositie en staan internationaal steeds geïsoleerder. Zoals Poetin de status van Rusland als wereldmacht wil herstellen, toont Erdogan zich een erfgenaam van het Ottomaanse Rijk. Tsaar en sultan.
Ontmoeting
Tijdens hun onderonsje beloofden ze de banden aan te halen en de onderlinge handel te laten groeien naar 100 miljard dollar per jaar in 2020. Rusland bouwt bovendien al de eerste Turkse kerncentrale aan de Middellandse Zeekust en jaarlijks vieren ruim 4,3 miljoen Russen vakantie aan de Turkse Rivièra. En, zo merkte Poetin op voorafgaand aan de ontmoeting, Turkije is na Duitsland de grootste afnemer van Russisch gas.
Er vielen dus geen onvertogen woorden, terwijl deze twee grootmachten aan de Zwarte Zee in de grote internationale conflicten juist tegenover elkaar staan. Erdogan wil het regime van Bashar al-Assad in buurland Syrië weg hebben, Poetin steunt bondgenoot Assad met wapens. En Turkije keurde de annexatie van de Krim door Rusland af – ook omdat daar Tataren wonen, een minderheid met Turkse wortels.
In Europa zijn zulke geschillen reden voor kille relaties. Maar Poetin en Erdogan leken vastbesloten om hun wederzijdse economische belangen geen schade te laten lijden.
De Turkse afhankelijkheid van Russische energie en de handelsbelangen wegen zwaarder dan de onderlinge meningsverschillen, meent politicoloog Turan. Bovendien: ‘Erdogan heeft in Poetin iemand met hetzelfde karakter gevonden, iemand met wie hij goed zaken kan doen.’