De gruwelijke moord op zijn broer Piersanti dreef Sergio Mattarella in 1980 de politiek in. Nu, 35 jaar later, is hij beëdigd als president van Italië.
‘Ik zal een onpartijdige scheidsrechter zijn, maar de spelers moeten mij wel helpen,’ zei Mattarella dinsdag in Rome bij zijn beëdiging in het Italiaanse parlement. Natuurlijk kon de voetbalmetafoor niet ontbreken in zijn toespraak. Je kunt geen president van de Italianen zijn zonder over de volkssport nummer één te spreken. Mattarella is een groot fan van voetbalclub Palermo én van Internazionale, maar hij beloofde president te zijn van álle Italianen.
Sober
‘Onkreukbaar’, ‘sober’, ‘teruggetrokken’ wordt Mattarella in portretten in Italiaanse media genoemd. Toch werd de 73-jarige Siciliaan even emotioneel tijdens zijn toespraak die maar liefst 42 keer werd onderbroken door applaus.
Hij slikte even toen hij het belang uitsprak om de strijd tegen de maffia door te zetten. Om te voorkomen dat de vermoorde maffiabestrijders Giovanni Falcone en Paolo Borsellino voor niets zijn gestorven, zei Mattarella. Waar hij de namen van Falcone en Borsellino uitsprak, moet hij in stilte aan zijn eigen broer Piersanti hebben gedacht die op 6 januari 1980 door de maffia werd vermoord.
Anti-maffia
Piersanti Mattarella werd door de gangsters van de Cosa Nostra uit de weg geruimd omdat hij als gouverneur van Sicilië de ‘mafiosi’ te veel in de weg zat. Piersanti stierf op de schoot van zijn jonge broertje Sergio die hem tevergeefs naar het ziekenhuis bracht.
Op dit moment nam de carrière van Mattarella een cruciale wending. Hij staakte zijn academische werk als hoogleraar in de rechten en stortte zich op de corrupte Siciliaanse politiek. Mattarella werd één van de aanjagers van de antimaffiabeweging die in de jaren tachtig in Sicilië opkwam.
Ministerschap
Het werk van de gedreven veertiger wordt ook in Rome opgemerkt en in 1983 wordt hij gevraagd om parlementslid te worden voor de christendemocraten. Mattarella blijft het goed doen en in 1987 wordt hij voor het eerst minister.
In het zesde kabinet-Andreotti wordt Mattarella in 1989 voor de tweede keer gekozen als minister, dit keer van Onderwijs. Een jaar later treedt hij, samen met vier andere ministers, af uit protest tegen de ‘Polaroid-wet’ die mediamagnaat Silvio Berlusconi wel heel veel macht over de commerciële tv zou geven. Het zou het begin betekenen van een kille verstandhouding tussen Mattarella en Berlusconi. Toen zijn partij Partito Popolare Italiano in 1994 ging samenwerken met de Polo della Libertà van Berlusconi, stapte hij uit de partij. Mattarella, die altijd al tot de linkervleugel van de christendemocraten behoorde, stapte over naar de centrumlinkse ‘Olijvenpartij’ van Romano Prodi.
Kieswet
Een ander conflict met Berlusconi vocht Mattarella indirect via de grondwet uit. Na het steekpenningenschandaal begin jaren negentig moest onder meer de Italiaanse kieswet worden hervormd. Deze taak werd aan Mattarella toevertrouwd. De kieswet die in 1993 werd ingesteld, droeg om die reden zijn naam (Mattarellum).
Twaalf jaar later werd deze kieswet op verzoek van de toenmalige premier Berlusconi aangepast door de minister van Hervormingen Roberto Calderoli. Met deze aanpassing, zo weten de Italianen nu, was veel mis. Niet voor niets noemde Calderoli zijn eigen wet al een ‘zwijnenstreek’ (porcata). Het constitutioneel hof van Italië verklaarde de nieuwe kieswet in 2013 ‘onwettig’. Indirect werd Berlusconi zo door Mattarella teruggepakt. Mattarella was sinds 2011 als rechter verbonden aan dit constitutioneel hof.
Soberheid de nieuwe stijl
Die nieuwe kieswet zal tegelijk ook het eerste karwei worden voor de kersverse president. Het is aan de Mattarella om straks zijn handtekening te zetten onder de nieuwe kieswet die het afgelopen jaar door de regering van de (ongekozen) premier Matteo Renzi werd voorbereid.
En zo hoopt Mattarella de Italiaanse politiek direct al een steuntje in de goede richting te geven. Mogelijk doet zijn sobere imago de rest. Tot grote ergernis van veel Italianen laten de ruim betaalde volksvertegenwoordigers zich zonder schaamte vaak van alle gemakken voorzien. Mattarella daarentegen woont in een flatje van 50 m2 en rijdt rond in een grijs Fiatje Panda. Daarmee heeft na het Vaticaan nu ook de Italiaanse republiek een bescheiden en pover staatshoofd. En de burgemeester in Rome gaat op de fiets naar zijn werk. Na de decadentie van het tijdperk-Berlusconi lijkt soberheid de nieuwe ‘eleganza italiana’ te zijn.