Federica Mogherini (41), de Italiaanse Hoge Buitenlandvertegenwoordiger van de Europese Unie, is een blikvanger, maar maakt ook een onmachtige indruk. Wie wil ze, wat kan en wat mag ze?
Federica Mogherini (41), de Italiaanse Hoge Buitenlandvertegenwoordiger van de Europese Unie, was de grote afwezige vorige week in de Wit-Russische hoofdstad Minsk. Terwijl de Duitse bondskanselier Angela Merkel en de Franse president François Hollande de Russische president Vladimir Poetin en zijn Oekraïense collega Petro Porosjenko verleidden tot een wapenstilstand, zat Mogherini in Brussel.
Krachteloos
De sociaal-democraat maakte naar goed Brussels gebruik het ene na de andere krachteloze statement over wereldwijde zaken waarover de Europese Commissie zich zorgen maakt: de islamitisch geïnspireerde terreur van Boko Haram in Nigeria, IS in Irak en Syrië, en immigranten die omkomen in de Middellandse Zee. Het maakte een onmachtige indruk. Wie is deze Italiaanse? Wat wil ze, wat kan en wat mag ze?
Mogherini heeft een vergelijkbare weg afgelegd als PvdA-leider en oud-Greenpeace-activitist Diederik Samsom: van radicaal links steeds verder naar het politieke midden. In de jaren tachtig communist, toen radicaal-links, begin deze eeuw socialist en sinds 2007 is Mogherini lid van de nieuwe Italiaanse Democratische Partij, een gematigd links gezelschap.
Post
Deze partij won begin 2014 onder leiding van Matteo Renzi de verkiezingen, waarna hij premier werd en Mogherini aanstelde als minister van Buitenlandse Zaken.
Na een half jaar stroomde ze door naar de post van Hoge Buitenlandvertegenwoordiger van de Europese Unie, een prestigieuze functie die weinig inhield tot in 2009 het Verdrag van Lissabon in werking trad – de Europese grondwet ‘die er toch kwam’.
Kantoor
Mogherini’s Britse voorganger Catherine Ashton (2009-2014) was vooral druk met praktische zaken zoals de opbouw van een nieuw, wereldwijd netwerk van Europese ambassades. Ze had zelfs geen kantoor in het Brusselse Berlaymontgebouw, waar de Europese Commissie huist.
Mogherini pakt het wat dat betreft doortastender aan: ze wist wél een kantoor in het Berlaymont te bemachtigen. Ze wil de banden aanhalen met landen in het Midden-Oosten en Noord-Afrika, gebieden waar haar belangstelling al twintig jaar naar uitgaat en die ze goed kent.
Onrust
Die landen zijn de bron van veel onrust in Europa. Massa’s vluchtelingen ontwrichten hele steden en dorpen, islamitische terroristen plegen in Europa aanslagen na trainingen in die landen, en energiebronnen vallen in handen van terreurgroepen. En dan is het menselijke leed nog buiten beschouwing gelaten. Mogherini’s wens om deze problemen aan te pakken, valt samen met de wens van de EU-landen. Zij zijn haar bazen en geven opdrachten.
Daarnaast is ze, zoals veel Italiaanse politici, pro-Russisch. Italië is een van de grootste afnemers van Russisch gas en is sterk afhankelijk van export naar Rusland. Maar haar oude baas premier Renzi is pro-Amerikaans en neemt een middenpositie in ten opzichte van Moskou.
Juk
Mogherini wordt gewantrouwd door EU-landen die hebben geleden onder het juk van de Sovjet-Unie. Die gingen akkoord met haar benoeming omdat de machtige Angela Merkel het wilde.
Het Oost-Europese wantrouwen lijkt niet ongegrond. In januari lekte aan de vooravond van een Europese top van ministers van Buitenlandse Zaken een ‘open discussiestuk’ van Mogherini uit. Eén van de punten was het versoepelen van de sancties tegen Rusland. Het werd haar eerste grote nederlaag. Het Verenigd Koninkrijk en Polen reageerden furieus en de sancties werden juist verlengd en verzwaard.
Zwakte
Het tekent de zwakte van Mogherini’s positie. Maar dat betekent niet dat de Europese ‘buitenlandse’ politiek zwak is, zegt Adriaan Schout, hoofd van het Europese Studies Programma van denktank Clingendael. ‘Europese buitenlandse politiek werkt niet via Mogherini, maar via geoliede machtsmachines als Duitsland en Frankrijk. Maar de Unie zit wel op de achterhand. Dat werkt goed. Neem Griekenland. Zij wilden partner worden van Rusland maar zijn door de Europese familie terug in de kruiwagen gedrukt.’
Dat is haar belangrijkste taak: in dienst van de lidstaten compromissen voorbereiden over buitenlands beleid, zodat Berlijn en Parijs met Europese rugdekking geopolitiek kunnen bedrijven.
De Amerikaanse oud-minister van Buitenlandse Zaken Henry Kissinger klaagde dat hij niet wist welk nummer hij moest draaien om Europa aan de telefoon te krijgen. Huidig minister John Kerry kan in elk geval bellen met Mogherini. Die kan dan uitleggen waarover de 28 Unielanden het eens of oneens zijn, om daarna gauw door te verbinden met Berlijn en Parijs.