Het ongedisciplineerde leger van Nigeria is geen partij voor de moslimextremisten van Boko Haram. Een internationale missie krijgt maar moeizaam vorm.
Zelfmoordaanslagen door kinderen, slachtingen onder burgers, ontvoerde schoolmeisjes verhandeld als slaaf. De islamitische terreur van Boko Haram, dat in het noorden van Nigeria een kalifaat heeft gesticht, eiste de afgelopen vijf jaar al zeker tienduizend doden. Honderdduizenden mensen zijn op de vlucht.
Nigeria, met ruim 170 miljoen inwoners het volkrijkste land van Afrika, ligt op een breuklijn die het continent in tweeën deelt. Ten noorden ervan vormen moslims de meerderheid, ten zuiden domineren de christenen. In Nigeria zijn beide religies ongeveer even groot. In het zuiden, en in hoofdstad Abuja, gelden seculiere wetten; in het noorden is sinds 2000 de sharia van kracht.
‘Boko Haram voert oorlog tegen iedereen die voor democratie is,’ twitterde Ahmad Salkida, een Nigeriaanse journalist die de terreurorganisatie nauwgezet volgt, en voormalige vrienden heeft die lid zijn. Salkida, gevlucht naar de Verenigde Arabische Emiraten, benadrukt dat de extremisten ook gematigde moslims als vijand zien: ‘Ze denken dat mensen op het verkeerde spoor raken door hun verstand te volgen.’
Sharia
Boko Haram werd in 2002 opgericht door prediker Mohammed Yusuf. Vakken als wiskunde en Engels maakten kinderen volgens hem vatbaar voor verderfelijke, seculiere ideeën. Hij beweerde bovendien dat een strengere naleving van de sharia een eind zou maken aan de welig tierende corruptie in Nigeria.
De beweging past in een traditie: tussen 1970 en 1980 was er in Noord-Nigeria ook al een populaire prediker – die zich Maitatsine liet noemen – die net als Boko Haram tegen westers onderwijs was. Het enige boek dat moslims volgens hem mochten lezen, was de Koran. Toen zijn beweging gewelddadiger werd, greep het leger in, waarbij Maitatsine om het leven kwam.
In 2009 greep de regering ook hard in bij Boko Haram. Zo’n achthonderd aanhangers kwamen om, Yusuf werd waarschijnlijk standrechtelijk geëxecuteerd. Daarna radicaliseerde de groep: iedereen die is verbonden met de Nigeriaanse regering is doelwit. Hele dorpen die samenwerkten met het leger of Boko Haram voedsel weigerden, worden uitgemoord.
Over de huidige leider Abubakar Shekau is weinig bekend. Spaarzame informatie komt uit propagandafilmpjes op onder meer YouTube. De beelden tonen een geniepig lachende man, die plezier lijkt te hebben in het zaaien van angst en terreur.
Geweld
Volgens diverse bronnen heeft Boko Haram ook banden met de terreurorganisaties Al-Qa’ida en Islamitische Staat (IS). Of de relatie heel innig is, is de vraag: Al-Qa’ida-voorman Ayman al-Zawahiri pleit voor terughoudendheid met geweld tegen andere moslims. Volgens hem maken organisaties als Boko Haram zich onnodig impopulair.
Ook de band tussen IS en Boko Haram lijkt niet sterk. Veelzeggend is dat Boko Haram een eigen kalifaat stichtte, in plaats van zich te scharen achter de extremisten van IS. Moslims uit zwart Afrika beschuldigen Arabieren van racisme: wegens hun huidskleur worden Nigerianen vaak behandeld als tweederangs moslims, zo ondervinden ze bijvoorbeeld bij pelgrimstochten naar Mekka.
Het anti-westerse gedachtegoed van Boko Haram kan rekenen op veel steun in Nigeria. ‘Ik ken behoorlijk wat moslims die hun kinderen uit religieuze overwegingen geen modern basisonderwijs laten volgen,’ zegt de directeur van een school in Abuja. ‘Ze geven de voorkeur aan de koranschool.’ De directeur, die anoniem wil blijven, probeert ouders soms op andere gedachten te brengen. ‘Maar dat lukt helaas zelden.’
Terroristen
Intussen is het Nigeriaanse leger niet opgewassen tegen Boko Haram. Legerfunctionarissen klagen dat ze ongemotiveerde soldaten hebben, en te weinig wapens.
De Verenigde Staten boden vorig jaar hulp aan. Maar toen Nigeria om gevechtshelikopters vroeg, weigerden de Amerikanen die te leveren vanwege het vaak brute optreden van het regeringsleger: verschillende keren verwoestten soldaten hele dorpen omdat er zich een paar terroristen zouden schuilhouden. Boos over de kritiek staakte Nigeria de militaire samenwerking.
Ook met de buurlanden verloopt de samenwerking moeizaam. Vlak na de jaarwisseling maakte Boko Haram de stad Baga met de grond gelijk, waarbij volgens sommige berichten tweeduizend doden vielen. De internationale Afrikaanse troepenmacht die er was gelegerd, was ernstig verzwakt nadat militairen uit Tsjaad en Niger zich vlak voor de aanval hadden teruggetrokken. De regering van Niger klaagde dat er niet viel samen te werken met de ongedisciplineerde Nigerianen.