Elsevier sprak in Kiev met Petro Porosjenko, president van Oekraïne. Hij blikt terug op 17 juli 2014, de dag dat vlucht MH17 neerstortte.
In de namiddag van donderdag 17 juli 2014 doet Svjatsjeslav Tsegolko, perschef van president Petro Porosjenko, verwoede pogingen om zijn baas te spreken te krijgen.
Porosjenko leidt op dat moment een vergadering van de Nationale Veiligheids- en Defensiecommissie. De strikt besloten zittingen van dat gremium zijn als regel topgeheim en kunnen eigenlijk voor niets en niemand worden onderbroken. Maar Tsegolko houdt aan. Immers, even over vier diezelfde middag is boven Oost-Oekraine een passagiersvliegtuig uit de lucht geschoten.
Korte tijd later blijkt dat het gaat om een Boeing van Malaysia Airlines – vlucht MH17, onderweg van Amsterdam naar Kuala Lumpur, met 298 mensen aan boord. Het toestel is uiteengespat en neergestort in een door separatisten gecontroleerd gebied, krijgt Porosjenko te horen.
‘Toen ik die trieste informatie kreeg, heb ik de bijeenkomst van de commissie meteen beëindigd en ben naar mijn werkkamer gelopen.’
Het is maandagavond 13 juli, bijna een jaar na de tragedie. We zitten met het Oekraïense staatshoofd in een als zitkamer aangeklede studio op de vierde etage van de ‘Presidentiële Administratie’, hartje Kiev.
Porosjenko is enkele uren vertraagd. De reden: hij heeft onverwacht een vergadering ingelast van het Oorlogskabinet van de Nationale Veiligheids- en Defensieraad, een orgaan met onder meer de Oekraïense legerchef en het hoofd van de veiligheidsdienst.
Het is wat onrustig in Oekraïne, vandaar de speciale vergadering. In het oosten van het land flakkert telkens de gewapende strijd op tussen Oekraïense nationale strijdkrachten en door Rusland gesteunde separatisten – door Porosjenko steevast ‘terroristen’ genoemd.
Bij wederzijdse beschietingen vallen bijna dagelijks doden en gewonden. En bij het stadje Moekatsjevo, in het uiterste westen van Oekraïne, ontbrandde op zaterdag 11 juli bovendien een fel vuurgevecht tussen de lokale politie en leden van Pravej Sektor, een extreem-rechtse nationalistische beweging. Tijdens die confrontatie vielen eveneens doden en gewonden te betreuren.
Eenmaal aangeschoven aan een bescheiden schrijftafeltje heeft Porosjenko de zware discussie in zijn Veiligheidsraad alweer losgelaten. Hij oogt ontspannen, de blik is fris. En hij prefereert zijn verrassend goede Engels boven het Russisch, dat hij in zijn jeugd sprak.
Elsevier Meneer de president, terugkomend op de MH17-tragedie, hoe reageerde u die 17de juli? En welke actie hebt u ondernomen?
Petro Porosjenko: ‘Eenmaal in mijn kantoor liet ik me uitgebreid informeren door de chef van de generale staf en mijn minister van Defensie. Vervolgens heb ik het feit dat wij in het bewuste gebied geen raketten hadden en er van onze kant op dat moment geen militaire activiteiten waren, driedubbel gecheckt.
‘Toen dit eenmaal vaststond, diezelfde avond nog, heb ik een conference call belegd met uw minister-president Mark Rutte, de Australische premier Tony Abbott, minister-president Najib Razak van Maleisië en de Amerikaanse vicepresident Joe Biden.
‘In tweede instantie belde ik ook met president Barack Obama. Die reageerde aanvankelijk terughoudend. Hij wilde eerst van zijn mensen weten of wij misschien bij de tragedie waren betrokken. Dat was zijn belangrijkste zorg. Toen het eenmaal was uitgezocht, was het wat Obama betreft in orde.’
Elsevier Zocht u ook contact met Vladimir Poetin?
Porosjenko: ‘Nee. Want de tragedie was voor mij het bewijs van Russische agressie. In de voorafgaande maanden en weken had Rusland al volop wapens geleverd aan de terroristen. Maar in de dagen voorafgaand aan 17 juli, werd ons duidelijk dat Russische officieren direct bij de strijd betrokken raakten. Op 11 juli was er bijvoorbeeld een raketaanval vanaf Russisch grondgebied op stellingen van het Oekraïense leger.
‘In dezelfde week waren twee militaire toestellen neergeschoten, waaronder een An-26 transportvliegtuig dat water en voedsel voor ons leger vervoerde. Beide vlogen op ongeveer 5.500 meter. Dat is al een hele hoogte. In theorie zouden die toestellen met lichtere luchtdoelrakketten kunnen zijn geraakt. De ruimte boven 6 kilometer beschouwden we in elk geval als safe.’
De MH17 vloog op ruim 10 kilometer en werd daar zo goed als zeker getroffen door een Buk-raketsysteem. Het internationale onderzoek is nog niet afgerond, maar Porosjenko kent geen twijfel: Rusland leverde de Buk en is op zijn minst medeverantwoordelijk voor wat zich op 17 juli afspeelde.
Nederland was verontwaardigd over het feit dat er zelfs weken na de tragedie geen veilige toegang was tot het MH17-gebied. Lichamen en bewijs konden niet worden geborgen.
Porosjenko stelt dat dit niet aan hem heeft gelegen: ‘In de uren na de ramp gaf ik opdracht om een speciaal reddingscomité samen te stellen. Vanuit de steden Charkov, Zaporozje en Dnjepropetrovsk trokken reddingsteams naar het rampgebied. Binnen de kortste keren lagen die onder vuur van de terroristen. Eén of twee leden van die reddingsteams zijn daarbij gewond geraakt.
‘We hebben publiekelijk een oproep gedaan aan de terroristen. We zeiden: “Dit is geen oorlog meer, dit is een terroristische aanval. We willen toegang, allereerst om slachtoffers te redden en om onderzoek te doen. En zelfs als er geen overlevenden zijn, dan moeten we de lichamen bergen en verzorgen, want het is daar heet.”
‘De terroristen weigerden categorisch. De Russen, van wie bekend was dat ze grote invloed hebben op de terroristen, werkten evenmin mee.
‘Ongeveer tegelijkertijd kreeg ik de informatie van onze veiligheidsdienst dat de terroristen bij het wrak van de MH17 veel schade aanrichtten. Ze namen bijvoorbeeld persoonlijke spullen van slachtoffers mee, sprongen onzorgvuldig om met brokstukken en maakten oneerbiedige foto’s.
‘Officieren van de Russische geheime dienst waren na de ramp heel gauw ter plaatse om de zwarte dozen van de MH17 te bemachtigen. We kregen betrouwbare informatie waaruit bleek dat, toen ze die zwarte dozen eenmaal in bezit hadden, de Russen poogden ermee te rommelen en zo een onderzoek te manipuleren.
‘Ik was daar heel bezorgd over. Te meer omdat ze al beschikten over grote stukken van de romp van het toestel en brokken van de raket waarmee de MH17 was neergeschoten.’
Elsevier Blijft overeind dat door beide kanten gewoon is doorgevochten in en om het rampgebied.
Porosjenko: ‘Dat is waar. Maar vergeet niet dat ik destijds wel een onmiddellijk staakt-het-vuren heb voorgesteld. Dat bestand moest gelden in een straal van 10 kilometer rond de crashsite. Zowel Moskou als de terroristen wilden niets van mijn voorstel weten. We stuurden ook een treinwagon met koeling naar het gebied, bedoeld om de lichamen beter te bewaren. Die wagon werd door de door Rusland gesteunde terroristen gewoon niet toegelaten. Ik noem dat barbaars.’
Kiev heeft zich terughoudend opgesteld, meent Porosjenko. ‘Normaal is het zo dat het land waarin een luchtramp is gebeurd, ook de verantwoordelijkheid voor het onderzoek draagt. Ik heb direct afstand gedaan van die bevoegdheid en haar aan Nederland overgedragen. Uw land werd immers het zwaarst getroffen door dit drama.’
Elsevier U vermoedt dat de catastrofe met de MH17 Oekraïne en de rest van Europa dichter bij elkaar heeft gebracht?
Porosjenko: ‘Zeker. In de wereld, in Europa, en zeker ook in Nederland, overal wordt nu begrepen in welke lastige situatie mijn land verkeert. En dat zich hier een enorme tragedie afspeelt. Meer dan 7.000 doden, vele duizenden gewonden, zo’n 1,3 miljoen mensen die ontheemd zijn geraakt.
‘De terroristische aanval op de MH17 heeft Oekraïne en de rest van Europa verenigd. Samen zijn we in de Europese Raad opgetrokken om een pakket sancties af te kondigen tegen Rusland. De Russische annexatie van de Krim is in de Verenigde Naties door honderd landen veroordeeld.
‘In de Veiligheidsraad knokken we nu voor een internationaal tribunaal dat de verantwoordelijken voor het neerschieten van de MH17 moet berechten. In een eerlijk proces zal dan helder worden wie verantwoordelijk is voor deze gruwelijke misdaad.’
Elsevier De tragedie heeft u kennelijk ook persoonlijk diep geraakt.
Porosjenko: ‘Ik zag een indrukwekkende film over de nabestaanden. Ik zag hun ogen, ik zag de beelden van hun dierbaren die zijn omgekomen. Op mijn bureau heb ik permanent een lijst van de slachtoffers liggen. Ik kijk er vaak naar. Ik ben de slachtoffers als burgers van Oekraïne gaan beschouwen. Als mijn familieleden, welhaast.
‘De catastrofe doet me beseffen dat de moderne wereld klein is. De mensen in de MH17 stierven op duizenden kilometers van het land waar ze vandaan kwamen. De vrede is zo breekbaar.
‘Alle slachtoffers, alle nationaliteiten zijn voor mij gelijk. Maar de Nederlanders hebben nou eenmaal het meest geleden. Met premier Rutte en toenmalig minister Frans Timmermans, die nu in Brussel zit, ben ik sterker bevriend geraakt. Maar ik wil ook het Nederlandse volk bedanken. Voor de steun aan mijn land, de inniger relatie. Een paar dagen na 17 juli heb ik ook telefonisch met uw Koning gesproken. Ik kan u zeggen: dat was heel emotioneel. Van beide kanten.’
Elsevier nummer 29, 18 juli 2015