Kort nadat de paus zijn aftreden had aangekondigd, werd de koepel van de Sint-Pieter in het Vaticaan getroffen door de bliksem.
Was het echt? Wat maakt het uit – een bliksem meer of minder.
Misschien was het een goddelijke bliksem. En wat wilde God dan zeggen?
Onverwacht afscheid
De bisschop van Rome is er om te interpreteren wat God met ons wil. Benedictus XVI neemt onverwacht afscheid van zijn parochie, namelijk de wereld. Terwijl hij de martelaren van Otranto herdacht, die ooit door moslims om zeep werden geholpen, verklaarde Benedictus:
‘Waarde broeders, ik heb u voor dit consistorie bijeengeroepen, niet alleen voor de drie heiligverklaringen, maar ook om u op de hoogte te stellen van een besluit dat van groot belang is voor het bestaan van de kerk. Nadat ik herhaaldelijk voor God bij mezelf te rade ben gegaan, ben ik tot de stellige overtuiging gekomen dat mijn krachten niet langer toereikend zijn om adequaat het Petrusambt te vervullen.’
Te rade
Sprak hij veelvuldig met God? Nee, dat deed hij niet. Hij zei: ‘herhaaldelijk voor God bij mezelf te rade ben gegaan’.
De paus zegt dat hij in de aanwezigheid van God bij zichzelf te rade is gegaan. Hij sprak niet met God, en zag hem niet. Benedictus XVI mediteerde in Zijn aanwezigheid. Er waren dus drie personen: de aanwezige God, mezelf en het ik (Benedictus).
Er was een dialoog tussen drie personen, waarvan de een met Zijn aanwezigheid de condities schiep voor een innerlijk gesprek.
Cruciale beslissing
Ratzinger is een middeleeuwse filosoof die het ambacht om met woorden te toveren, in de vingers heeft.
Welke beslissing bevorderde de aanwezige God in de dialoog tussen het ik en het zelf van Benedictus? Een cruciale beslissing met vergaande theologische gevolgen:
‘Ik ben me er terdege van bewust dat dit ambt, dat overwegend spiritueel van aard is, niet alleen moet worden uitgevoerd met woorden en daden, maar ook met gebeden en lijden. Maar in de wereld van vandaag de dag, die onderwerp is van zovele snelle veranderingen en die is opgeschrikt door vragen die van groot belang zijn voor het geloofsleven, is het nodig om een krachtige geest en een krachtig lichaam te hebben om het schip van de Heilige Petrus te besturen en het evangelie te verkondigen. Deze kracht is de laatste paar maanden afgenomen, in zo’n grote mate dat ik moet erkennen dat ik niet meer in staat ben om het ambt dat mij is toevertrouwd te vervullen.’
Vitaal lichaam
Wat krijgen we nou? Petrus’ opvolger op aarde werd toch door goddelijke ingeving aangewezen?
Niet zijn lichaam, maar zijn geest moet de herder zijn! Is God in gebreke gebleven toen hij zijn herder moest uitrusten met voldoende kracht? Kan de geest niet meer functioneren zonder een vitaal lichaam? Of capituleert de God van Petrus voor een snel veranderende wereld? Is deze wereld niet meer geschikt voor de traditionele geestelijke heerschappij van het Vaticaan?
En de ernstigste vraag: waarom wil hij zijn lijden niet meer tonen?
Beatrix
De drang tot zelfvertoning van lijden, een van de basiselementen van het christelijke geloof, ebt weg via Ratzinger. Heeft de 21-eeuwse wereld geen behoefte meer aan het verheerlijken van het lijden? Wellicht werd de paus gedwongen om afstand te nemen van zijn ambt. Hij noemt het een ambt. Dat deed koningin Beatrix ook om te benadrukken dat er niets goddelijks kleeft aan haar zetel.
De paus stelt ons gerust: ‘Om deze reden, en ik ben mij zeer bewust van de ernst van deze daad, verklaar ik in volledige vrijheid, dat ik op 28 februari om 20.00 uur het ambt neerleg van Bisschop van Rome, opvolger van de Heilige Petrus, aan mij toevertrouwd door de kardinalen op 19 april 2005, en dat op dat moment de Heilige Stoel, de Zetel van de Heilige Petrus, vacant is en er een conclaaf bijeengeroepen moet worden en dat diegenen die daartoe bevoegd zijn een nieuwe kerkvader moeten kiezen.’
Blunders
Aardse machtsaanspraken hebben Ratzinger er niet toe gedwongen zijn ambt te verlaten. Hij treedt niet af omdat hij zijn collega’s heeft teleurgesteld met zijn blunders. De paus treedt af omdat hij lichamelijk niet meer in staat is als paus op te treden.
Benedictus XVI seculariseert zichzelf, zijn functie en de zetel van Petrus de eeuwige bisschop van Rome. Daarmee zegt de paus: ik ben moe, ziek en daarom trek ik het niet meer.
Het onthutsende resultaat van de dialoog tussen God, mezelf en het ik is de secularisering van het pausdom. Een paus moet ook een vitaal mens zijn. In deze veranderende wereld is de geest, zonder hulp van het lichaam, niet meer in staat om de wereld tegemoet te treden. De paus is een mens en als mens kan hij zonder bemiddeling van zijn lichaam niet handelen, spreken en leiden.
Europees bolwerk
Deze keer heeft Ratzinger de kerk wel vernieuwd door paal en perk te stellen aan de christelijke drang tot zelfvertoon van het lijden. Ook door zijn eigen zetel en macht te verbinden met de veranderende wereld, verwereldlijkte – seculariseerde – Ratzinger alle pausen die na hem zullen komen.
Het laatste Europese bolwerk van spirituele macht erkent – en capituleert voor – de noodzakelijke conditie van de macht: de wereld. Het aftakelende lichaam gelooft niet meer in wonderen.
Ratzinger zal als een kaars uitdoven in het gebed.