Wie de complexe situatie in Egypte wil begrijpen, moet terug naar de revolutie in Iran en de bijzondere missie van een Amerikaanse generaal.
Egypte staat aan de vooravond van een wedergeboorte. Hoe zou het nieuwe Egypte eruitzien? Dat is de vraag waarop niemand een antwoord heeft.
Bij de aanval – of de zelfverdediging – van het Egyptische leger op de aanhangers van oud-president Mohammed Morsi vielen ruim vijftig doden. Alle radicale imams en terreurgroepen, zoals Al-Qa’ida, vragen Egyptenaren om een gewelddadige jihad te voeren tegen de militairen.
Conflict
De leider van Al-Qa’ida, Ayman al-Zawahiri, zelf van Egyptische afkomst, riep alle Egyptische moslims op tot eenheid en een jihad tegen het leger.
De militairen hadden de ‘staatsgreep’ kennelijk perfect voorbereid. Was het een staatsgreep? Waarom zouden we van staatsgreep spreken, als we zien dat miljoenen burgers de actie van het leger tegen de zittende president steunen?
We moeten de miljoenen Egyptenaren niet vergeten die tegen Morsi demonstreerden en het leger vroegen om zich te mengen in dat conflict. Ook moeten we niet vergeten dat ruim 22 miljoen Egyptenaren een petitie tekenden waarin ze het aftreden van Morsi eisten. Eigenlijk kunnen we hier niet spreken van een zuivere staatsgreep.
Niet vergelijken
Het Egyptische leger heeft gekozen voor een deel van de bevolking. Daarmee is Egypte niet ver verwijderd van een burgeroorlog.
Hoe moeten we het handelen van de Egyptische militairen begrijpen? Hebben we vergelijkingsmateriaal? We kunnen verschillende situaties niet zomaar met elkaar vergelijken. Niettemin kunnen we het Egyptische leger vergelijken met het leger van de sjah in Iran.
Ook het leger van de sjah stond tegenover islamitische fundamentalisten. En de bevolking? Hier zien we het verschil: de meerderheid van de Iraanse bevolking schaarde zich gaandeweg achter de revolutie en een passieve minderheid was ertegen.
Ernstig ziek
Dat is anders in Egypte. De anti-islamisten zijn zeer luidruchtig aanwezig in de straten van Egypte. Een ander belangrijk verschil is dat de Iraniërs in 1979 niet over een referentiekader beschikten, en de Egyptenaren in 2013 wel. Het islamitische Iran onder de ayatollahs en Afghanistan onder de Taliban en de salafisten (voorafgaand aan de Amerikaanse invasie) vormen het referentiekader voor Egyptenaren om een beeld te krijgen van een toekomst onder de islamisten.
Teheran 1979. De demonstraties gingen onafgebroken door. De sjah was ernstig ziek en daardoor niet meer besluitvaardig.
Hij was permanent onder invloed van zware medicijnen, hij leed aan kanker.
Missie
De Amerikaanse regering onder leiding van president Jimmy Carter maakte zich ernstig zorgen om de toestand in Iran. Ze wisten zich in Washington geen raad met Iran. Uiteindelijk besloot Carter een speciale afgezant naar Teheran te sturen. De keuze viel op een viersterrengeneraal.
In zijn boek Mission to Tehran beschrijft generaal Robert E. Huyser (‘Deputy Commander of the American forces in Europe’ in 1979), op gedetailleerde wijze zijn verhaal, zijn missie naar Teheran.
In de inleiding van zijn boek stelt een andere generaal, Alexander M. Haig, de vraag wat de missie van Huyser was. Wat kon hij doen in Iran?
Zonder uniform
Het antwoord van Haig geeft de realiteit van het Witte Huis aan: ‘His mission was murky. Subsequent conversations with officials in the White House suggested that his purpose was to make en military coup. This impression, however, was contradicted by other officials at State. The dominant impression was of confusion in the face of growing danger to American interests.’
The Dutch, zo werd Huyser genoemd vanwege zijn verre verwantschap met Nederland. Op 4 januari vliegt hij zonder uniform naar Teheran. Het was een geheime missie.
Hij ging niet meteen naar de sjah – een uiterst opmerkelijke zaak, waaruit velen binnen het leger afleidden dat Washington de sjah niet langer zou steunen. Zelfs de sjah was niet op de hoogte van zijn missie. Huyser ging onmiddellijk naar het ministerie van Defensie in Teheran om met de betrokken generaals van alle legereenheden te spreken.
Chaos
The Dutch vertelde de Iraanse generaals wat de boodschap van de Amerikaanse president voor hem was: ‘Dutch, we lost. You are going to Iran.’ Voor iedereen was het duidelijk waarom deze generaal in Teheran was: hij moest ervoor zorgen dat Iran niet naar de afgrond gleed.
De Iraanse generaals verzochten hem om deze boodschap aan de president door te geven: ‘De sjah moet niet weggaan, hij moet in Iran blijven anders wordt het chaos.’
Volgens Huyser wilden de generaals dat ze door de Amerikanen worden geleid: ‘For Sjah, God en country‘. Huyser formeert een werkgroep bestaande uit vijf generaals. De groep van vijf moest Iran redden.
Welwillend
De groep bestond uit belangrijke generaals uit verschillende legereenheden, inclusief de gezamenlijke stafchef van de Iraanse strijdkrachten. Als iedereen zo welwillend was tegenover de Amerikanen, waarom was de missie van Huyser dan mislukt?
Misschien zou een antwoord op deze vraag ons verder kunnen helpen bij het begrijpen van gebeurtenissen in Egypte en de eigenzinnigheid van het Egyptische leger.
Deze vraag zal ik vrijdag beantwoorden.