De Europese Unie beheerst de kunst van de conflictbeheersing niet. De houding van Brussel bij het totaal uit de hand lopende geweld in Oekraïne verraadt een ernstig gebrek aan geopolitiek inzicht.
Oekraïne staat in brand. Onrust aan de randen van Europa is van alle tijden, onflicten worden daar vaak gewapenderhand beslecht.
Er woeden oorlogen waarop het hart van Europa geen vat krijgt. Sinds 1945 werd Europa beetje bij beetje ingedeeld en gemarkeerd. Na de val van de Muur in 1989 probeerde Duitsland een voorbeeldfunctie te vervullen bij het beslechten van geopolitieke en geografische onenigheden. Het woord ‘conflict’ werd zelfs vervangen door ‘onenigheden’.
Messentrekkers
Tussen Polen en Duitsland lag een historische kloof van onbegrip, onderdrukking en geweld. In zijn magistrale boek De blikken trommel benoemt Günter Grass de oude wond als de Duits-Poolse messentrekkerij.
De oude wond, het conflict tussen Duitsland en Polen, werd door beide partijen teruggebracht tot onenigheid. Daarna onderhandelden ze erover, als rationele volkeren. Het resultaat van de onderhandelingen betekende de wederzijdse erkenning van elkaars grenzen en het recht op een welvarende toekomst.
Zo werkt recht en rede bij democratische volkeren, mits ze niet door het kwaad zijn betoverd.
Balkan
Met de rationalisatie van conflicten ontstond de hoop op een succesvolle manier om oude conflicten op een vreedzame, rechtvaardige wijze te beslechten. Polen en Duitsers wezen het oude en het nieuwe Europa de weg naar een posttotalitair Europa.
Niet lang daarna bleek dat dit niet voor alle situaties in Europa geldt. De Balkanoorlog maakte een einde aan de illusie dat de Europese, rationele politiek – waarbinnen belangenconflicten op vreedzame wijze kunnen worden beslecht – altijd zegeviert.
Kruitvat
Delen van Oost-Europa hadden niets aan de kantiaanse rationaliteit. De omvangrijke moordpartijen tijdens de Balkanoorlog toonden de onmacht van Europa in de omgang met geweld. Er kwam geen eeuwige vrede. Ook niet op de kerkhoven van de Balkan.
Heeft Europa op de Balkan geleerd hoe interetnische conflicten moeten worden beheerst? Delen van Oost-Europa vormen nog steeds een gevaarlijk kruitvat.
In Oekraïne dreigt een complete burgeroorlog. Afgelopen dagen kwamen in Kiev talloze burgers om het leven. Eigenlijk weten we weinig van de oorzaken van het geweld.
Hoop
Het niet-Russische deel van Oekraïne wil tot de Europese Unie behoren, het Russische deel wil aansluiting bij Rusland. De Russische regering steunt de pro-Russische lijn.
Armoede en een toekomst zonder hoop: zou het niet kunnen dat het niet-Russische deel van Oekraïne te veel geloof hecht aan de Europese economische toekomst van hun land?
Een cryptische zin. Eenvoudig gezegd: een deel van Oekraïne gelooft dat ze in West-Europa op de sympathie van de arbeidsmarkt kunnen rekenen. Dit is precies het politieke dispuut dat zich in de EU afspeelt: de arbeidsmigratie uit Oost-Europa.
Dodelijke details
Niet alleen in Oekraïne woedt een belangenconflict over de Europese arbeidsmarkt. Ook in de EU zelf is sprake van botsende belangen en opvattingen aangaande de positie van de Oost-Europeanen binnen de Europese arbeidsmarkt.
De eeuwige vrede van Immanuel Kant werkt als voor iedereen eeuwige economische welvaart zou heersen.
De grote lijnen kunnen we het volgen, de dodelijke details echter niet. Bij het antwoord op de vraag wie het geweld in Oekraïne organiseert, moeten we de oppositie niet uitsluiten. Er leeft in dat land al een tijdje het urgente gevoel voor een conflict aller conflicten.
Timmermans
En dit gevoel is de voorbode van een mogelijke burgeroorlog. Europese ambtenaren weten echt niet hoe ze met dat soort conflicten moeten omgaan. Brussel dreigt met sancties, maar tegen wie? Minister van Buitenlandse Zaken Frans Timmermans wijst opnieuw, zonder nader onderzoek, de Oekraïense president aan als de aanstichter van het geweld.
Maar Brussel heeft de werkloze Oekraïners niets te bieden. Europa moet de kunst van de conflictbeheersing leren. Een burgeroorlog in Oekraïne zal alleen verliezers kennen. Dat moet de betrokkenen in Kiev en Moskou duidelijk worden gemaakt.
Anarchisme
Daarnaast moet Europa Rusland niet als een vijand, maar als een bondgenoot beschouwen bij conflictbeheersing in Oost-Europese gebieden. Deze houding heeft meer effect op Rusland dan de rabiate politiek waarvoor de prijs niet in Brussel maar door de burgers in Kiev moet worden betaald.
Het derde uitgangspunt is dat beide partijen in Oekraïne zich schuldig hebben gemaakt aan geweld en anarchisme. Met deze uitgangspunten zou Brussel zich boven en buiten de conflicterende partijen plaatsen.
Zinloos
De dialoog tussen de strijdende partijen dankzij de gezamenlijke bemiddeling van Rusland en Europa moet de weg vrijmaken voor een rationele beslechting van dit zinloze interetnische conflict.
De Europese Unie kan Rusland niet langer negeren. De erkenning van de Russische macht en invloed aan de randen van Europa zou een reële en verantwoorde machtsbalans teweeg kunnen brengen.
Oekraïne moet worden gered voordat het te laat is.