Deze week is het 25 jaar geleden dat zich de grootste crisis uit de geschiedenis van de Volksrepubliek voltrok. China heeft er zelf baat bij als het zou afrekenen met zijn verleden.
Tankman. Een dag nadat het Volksbevrijdingsleger een bloedig einde maakte aan de demonstraties op Tiananmenplein, hield hij in zijn eentje een colonne tanks tegen door simpelweg niet uit de weg te gaan.
De beelden werden het symbool van de grootste demonstraties uit de geschiedenis van de Volksrepubliek. Hoe dapper moet je zijn om een tankcommandant te tarten in de wetenschap dat het leger 24 uur eerder honderden, mogelijk duizenden doden heeft gemaakt om de orde te herstellen?
Wat is er sinds die tijd in China veranderd? Heel veel, als je naar de fenomenale ontwikkeling van het land kijkt.
Geschiedenisboekjes
Bitter weinig als je beziet hoe verkrampt China’s machthebbers tot op de dag van vandaag op de gebeurtenissen van toen reageren.
De Chinese overheid heeft de afgelopen tijd alles op alles gezet om de herinnering aan de opstand weg te poetsen. Chinese kinderen vinden niets in hun geschiedenisboekjes over 4 juni 1989. Op internet wordt alle informatie over de opstand gecensureerd. Buitenlandse correspondenten is te verstaan gegeven zich deze week niet op het plein te vertonen.
Chinese activisten die openheid over de gebeurtenissen eisen, zijn gedetineerd of onder huisarrest geplaatst. Zelfs de ouders van studenten die toen zijn omgekomen kunnen het graf van hun zoon of dochter dezer dagen niet bezoeken.
De gebeurtenissen van toen gelden als een van de grootste taboes in het China van nu.
Tankman
De communistische leiders houden de illusie in stand dat China geen politieke hervormingen behoeft, omdat het de bevolking goed gaat. Vrijwel iedereen is er materieel beter aan toe dan 25 jaar geleden. In hun redenatie is er geen reden de eenpartijstaat ter discussie te stellen.
Natuurlijk is het economisch wonder van China bewonderenswaardig. Geen ontwikkelingsland heeft in zo’n korte tijd zo veel vooruitgang geboekt op het gebied van armoedebestrijding, zorg en onderwijs. Maar dat is een deel van het verhaal.
Tot op de dag van vandaag weten we niet wie Tankman was. Als hij nog leeft, houdt hij zich doodstil. En terecht, want de Chinese overheid maakt korte metten met alles wat naar oppositie van de communistische partij ruikt.
Hoe houdbaar is dit model op langere termijn? China heeft genoeg problemen die om interne tegenspraak vragen. Het zet een leger van propagandamedewerkers en censors in om de publieke opinie in eigen land te sturen.
Houdgreep
Naarmate de Chinese samenleving internationaler wordt, is dit steeds moeilijker vol te houden. Miljoenen buitenlanders komen naar China, als toerist, student of om te werken. Andersom gaan steeds meer Chinezen naar het buitenland; alleen al dit jaar boeken honderd miljoen Chinezen een buitenlandse reis.
Steeds meer Chinezen gebruiken computerprogramma’s om de ‘Great Firewall’ te omzeilen. De illusie dat de binnenlandse publieke opinie volledig valt te beheersen, overschrijdt zijn houdbaarheidsdatum.
Als China een geloofwaardige rol op het wereldtoneel wil spelen, passend bij zijn nieuwe status, en zijn nieuw verworven welvaart wil continueren, moet het zich losmaken uit zijn eigen houdgreep.
Schoon schip maken met de eigen geschiedenis hoort daarbij, zeker als China continu andere landen in de regio over het verleden de les leest.