De Chinese leiders hebben aangekondigd dat ze hervormingen in het rechtsstelsel willen doorvoeren. Die hervormingen gaan weliswaar traag, maar dat is nog altijd veel beter dan in andere dictaturen.
Deze week zijn in Peking de belangrijkste partijleiders bij elkaar voor het Vierde Plenum van het 18e Chinese Communistische Partijcongres.
Het plenum is de jaarlijkse vergadering van de 275 leden van het Centraal Comité, aangevuld met hun plaatsvervangers en de leden van het staand comité van het politbureau. In totaal gaat het om 376 personen.
Coup
China is een dictatuur, maar niet zo een als we die meestal zien. Er is niet één absolute leider die de macht heeft gegrepen en wiens wil wet is tot de volgende coup.
Sinds de dood van Mao Zedong kent China een collectief leiderschap waarbij de macht betrekkelijk rimpelloos wordt doorgegeven. De meeste macht ligt bij de zeven leden van het staand comité van het politbureau, maar zij kunnen alleen in hun positie worden gekozen, nieuw beleid ontwikkelen en zelf nieuwe benoemingen doen met de steun van een veel grotere groep partijleden.
Hoewel het plenum zoveel mogelijk is voorgekookt, gaat dit gezelschap uiteindelijk over de toekomst van de Volksrepubliek. De Chinese president Xi Jinping en de andere leden van het staand comité van het politbureau moeten hier consensus bereiken over hun agenda.
Hotel
Vier dagen lang trekken de deelnemers zich terug in het Jingxi-hotel. Zij mogen gedurende de bijeenkomst niet naar buiten. Dat schijnt geen onverdeeld genoegen te zijn, want het Jingxi is een verouderd hotel van het leger dat niet al te best bekendstaat.
Maar het gaat al jaren zo, het hotel is eenvoudig te bewaken en bovendien is men er zeker van dat er geen vreemde mogendheden meeluisteren. Mobiele telefoons zijn in de vergaderzaal verboden.
De agenda van plenum-vergaderingen zijn geheim, maar meestal wordt tevoren wel bekend wat belangrijke thema’s zijn. Ook zijn hoge benoemingen een vast onderdeel van de beraadslagingen.
Speerpunt
Dit is een speerpunt voor president Xi Jinping. Want als hij zijn macht wil versterken en zijn politieke agenda wil doorvoeren, moet hij in de komende jaren zoveel mogelijk bondgenoten op belangrijke plekken benoemen.
Ook zal over het lot worden beslist van een aantal hooggeplaatste partijleden die van corruptie worden verdacht. Een aantal daarvan heeft zó’n invloedrijke positie bekleed, dat het staand comité van het politbureau hier niet alleen over kan beslissen, zonder het risico te lopen een factiestrijd te ontketenen.
In de kou
Overkoepelend thema van dit plenum is fahzi, letterlijk wetregeren. China’s leiders hebben aangekondigd dat ze hervormingen in het rechtsstelsel willen doorvoeren. De verwachting is niet dat het plenum zal besluiten tot een volledig onafhankelijke rechtspraak, want de partij houdt zijn invloed op zowel aanklagers als rechters. In de Volksrepubliek wordt het recht, net zoals de journalistiek, van oudsher als een machtsinstrument gezien.
Maar waarschijnlijk wordt rechtspraak op lager niveau wel beter geregeld. Lokale rechtbanken en het lokale bestuur zijn nu te veel met elkaar verweven. Dit leidt ertoe dat burgers vaak in de kou staan bij een dispuut met hun lokale overheid. Conflicten over grondgebruik en milieuvervuiling zijn een grote bron van maatschappelijke onrust in China.
Hervormingen
Ook zullen waarschijnlijk nieuwe regels worden afgekondigd voor het gebruik van bewijsstukken, de motivatie van vonnissen en verbetering van de openbaarheid van processen. Bovendien wordt verwacht dat er gespecialiseerde rechtbanken worden ingesteld die over gecompliceerde zaken, zoals intellectueel eigendom, moeten oordelen.
Deze voorstellen zijn niet alleen een verbetering voor burgers en bedrijven, maar dienen ook de hervormingsagenda van de partij zelf. Het lagere bestuur laat zich niet altijd even veel aan de regels van de centrale overheid gelegen liggen. Een betere rechtspraak op lokaal niveau stelt de Chinese regering in staat zijn regels op het gebied van milieu, corruptie en economie beter af te dwingen.
De Chinese burgers genieten veel minder vrijheid dan we in Nederland gewend zijn. Juridische hervormingen zijn een stap in de goede richting. Het tempo van hervormingen is dan misschien laag, maar er is tenminste sprake van enige ontwikkeling. Dat valt van veel dictaturen in de wereld niet te zeggen.