De grootste uitdaging voor de Chinese leiders in 2014 waren de aanhoudende demonstraties in Hongkong. Nu de rust voorlopig is weergekeerd, kan worden nagedacht hoe het verder moet. En dan lijken verdergaande democratische hervormingen helemaal geen onmogelijke optie.
Ook met de kerstdagen wordt er weer gedemonstreerd in Hongkong. Bij een poging kruispunten te blokkeren in de drukke winkelwijk Mong Kok moest de oproerpolitie op kerstavond ingrijpen met wapenstok en pepperspray. Er werden twaalf arrestaties verricht.
Drie maanden lang demonstreerde de pro-democratische beweging in de straten van de voormalige Britse kroonkolonie die sinds 1997 weer onder Chinees bestuur staat. De massale een aanhoudende demonstraties waren misschien wel de grootste uitdaging voor de Chinese leiders in het afgelopen jaar.
Schijnverkiezingen
Het protest had een concrete aanleiding: de manier waarop de burgers van Hongkong in 2017 hun hoogste bestuurder gaan kiezen. Het is voor het eerst dat deze chief executive direct kan worden gekozen. Overigens niet alleen onder Chinees bestuur, ook onder de Britten werd de gouverneur gewoon in Londen benoemd.
De Chinese leiders vinden het best dat er algemene verkiezingen komen, zolang die maar geen vervelende verrassingen opleveren. Daarom wil Peking dat een kiescomité bepaalt wie zich kandidaat kan stellen. De pro-democratiebeweging noemt dat schijnverkiezingen en is bang dat er in 2017 op twee of drie kandidaten kan worden gekozen die allen dezelfde politieke agenda hebben.
Maar uiteindelijk draaiden de demonstraties om de vraag hoe groot de autonomie van Hongkong eigenlijk is. Vandaar dat het Chinees leiderschap zich zo standvastig heeft opgesteld. Dat er in Hongkong andere regels gelden dan op het vasteland is prima, maar uiteindelijk is China de baas: één land, twee systemen. Van volledige zelfstandigheid kan geen sprake zijn, benadrukte president Xi Jinping vorige week nogmaals.
Uitgeput
De Chinese leiders zijn niet in de val gestapt om zich publiekelijk met de demonstraties te bemoeien en hebben het handhaven van de openbare orde aan het lokale bestuur overgelaten. Dat heeft, drie uitglijders daargelaten, vooral de tijd het werk laten doen. Betogers raakten uitgeput en verdeeld over de strategie, het draagvlak voor de wekenlange ontwrichting van het openbare leven onder de rest van de bevolking nam af en uiteindelijk besliste de rechter dat de barricades onrechtmatig waren en moesten worden verwijderd. Het Chinese garnizoen in Hongkong bleef rustig in de kazerne.
Deze kerstdagen is de huidige chief executive CY Leung in Peking voor regulier overleg. Maar reken maar dat er met hem een pittig functioneringsgesprek wordt gevoerd. Met name zijn opmerking tegen journalisten dat een vrije kandidaatstelling de invloed van arme burgers van Hongkong te groot zou maken, was een misser. “Het draait allemaal om de getallen en bij representatieve vertegenwoordiging heb je het logischerwijs over de helft van de bevolking die minder dan 1.800 HK-dollar verdient”, zei Leung op het hoogtepunt van de demonstraties. Openhartig, maar niet slim en eigenlijk ongepast voor een communistisch leider.
Toch is het onwaarschijnlijk dat hij voortijdig moet aftreden, om de simpele reden dat er dan niet in 2017, maar al eerder zijn opvolger moet worden gekozen. China zal de voorkeur geven aan twee jaar rust, in plaats van de discussie over de kiesprocedure een nieuwe impuls te geven.
Simpel maar helder
Inmiddels zijn de wegen weer vrij en de demonstranten afgedropen. Maar de onvrede onder een substantieel deel van de bevolking van Hongkong is nog niet weg. Niet voor niets maakten de laatste demonstranten spandoeken met de simpele, maar heldere boodschap: ‘We’ll be back’.
Zowel de pro-democratiebeweging als de Chinese leiders zullen zich de komende tijd oriënteren op hoe het verder moet. Beide partijen hebben tot nu toe onwrikbare standpunten ingenomen. Het meest voor de hand ligt dat nu naar een compromis wordt gezocht en beide kanten zich richten op de samenstelling van het kiescomité dat in 2017 de kandidaten selecteert.
Daarna kan het vizier op 2022 worden gericht. En misschien is een vrije kandidaatstelling dan wel bespreekbaar. Want over één ding kunnen de Chinese leiders gerust zijn: in de afgelopen drie maanden is duidelijk geworden dat een meerderheid van de inwoners van Hongkong helemaal niet van plan is om een radicale anti-Peking kandidaat als chief executive te kiezen.