De huidige situatie voor Syrische vluchtelingen in Jordanië is onhoudbaar. Zij leven al jaren als tweederangsburger. Het risico op een nieuwe generatie moslimextremisten is reëel.
Momenteel ben ik in Jordanië met een groep Harvard-studenten voor een vak over de Syrische vluchtelingencrisis. We spreken met ministers, de Verenigde Naties, hulporganisaties, bedrijven en vluchtelingen. We doen dit onder leiding van de ervaren hoogleraar Claude Bruderlein – hij adviseert het Rode Kruis en onderhandelde eerder met terroristische organisaties als de Taliban.
Onze belangrijkste observatie tot dusver: de Jordaanse overheid en hulporganisaties doen veel om Syrische vluchtelingen op te vangen, maar de huidige situatie is onhoudbaar. Vluchtelingen leven al jarenlang als tweederangsburgers. Pessimisten beweren dat we de volgende generatie extremisten kweken.
Baken
Jordanië is omringd door landen met hevige conflicten: Syrië, Irak en Israël. Te midden van alle oorlog en tumult is Jordanië een baken van stabiliteit. Jordaniërs beschouwen haar koninklijke familie van de Hasjemieten als een afstamming van de profeet Mohammed. De bevolking steunt daarom de koning, die de touwtjes strak in handen heeft.
Uit solidariteit ving Jordanië al 650.000 Syrische vluchtelingen op, wat gelijk staat aan het inwoneraantal van de hele provincie Friesland. Syrische vluchtelingen vormen hiermee 10 procent van de Jordaanse bevolking.
Vluchtelingenkampen
Jordanië en de VN bouwden vluchtelingenkampen om de grote toestroom op te vangen. Verpleegsters uit Hong Kong vertelden mij dat ze al over de hele wereld in vluchtelingenkampen hadden gewerkt, maar nooit eerder met zulke goede faciliteiten.
Desondanks is voor de meeste vluchtelingen de situatie in een kamp al snel uitzichtloos. Ze kopen zich uit en verlaten het kamp. Op dit moment woont 80 procent van de Syrische vluchtelingen in achterstandswijken tussen de Jordaanse bevolking.
Kinderarbeid
Door de komst van vluchtelingen staan lokale voorzieningen onder druk. Ziekenhuizen hebben onvoldoende capaciteit, er is een tekort aan water, de huren zijn drie keer zo hoog. We bezochten scholen met 55 kinderen per klas die dubbele dagen maken: ’s ochtends de Jordaanse kinderen, ’s middags de Syrische.
Syrische vluchtelingen mogen officieel niet werken in Jordanië. Velen belanden in de informele sector. Zelfs ministers en burgemeesters gaven ons persoonlijk toe Syrische vluchtelingen in te huren voor simpele werkzaamheden.
Veel families kunnen niet rondkomen van zo’n informeel baantje. Ze dwingen hun kinderen ook te werken. Door deze moderne kinderarbeid gaat bijna de helft van de kinderen niet naar school.
Spanningen
De spanningen tussen Syrische vluchtelingen en Jordaanse burgers stijgen. Jordaniërs verwijten vluchtelingen hun banen weg te kapen. Ook vinden veel Jordaniërs het onterecht dat Syriërs toegang hebben tot dezelfde voorzieningen, terwijl ze geen belasting betalen.
Het hoofd van het nationale enquêtebureau presenteerde ons dat slechts 20 procent van de Jordaniërs de opvang van meer vluchtelingen steunt. De veiligheidsdiensten zijn daarom veel strenger aan de grens: sinds dit najaar lieten ze nauwelijks nieuwe vluchtelingen binnen.
Radicalisering
Syrische vluchtelingen mogen niet werken, de helft van de kinderen gaat niet naar school, en de toegang tot voorzieningen staat onder druk. Vluchtelingen zitten vast in Jordanië als tweederangsburgers.
Dit wakkert extremisme aan. Een 14-jarige jongen is nu nog een onschuldig kind, maar hoe is hij na vijf jaar zonder scholing en uitzicht op een baan? Mogelijk kweken we een nieuwe generatie extremisten.
Uit enquêtes blijkt dat er al enige sympathie bestaat voor terroristische groepen als Islamitische Staat en Al-Qa’ida. Het gaat slechts om een kleine groep van 5 à 10 procent, maar dit is groot genoeg om veel schade te veroorzaken.
Keuze
Jordanië staat voor een fundamentele keuze: gaan we Syrische vluchtelingen integreren in de Jordaanse maatschappij of voorbereiden op een terugkeer zodra Syrië veilig is? De Jordaanse overheid moet deze keuze snel maken, want het handhaven van de huidige situatie is niet vol te houden.
Donorlanden als Nederland kunnen Jordanië helpen in deze keuze en deze vervolgens helpen invoeren. Dit is niet alleen in het belang van Jordanië, maar ook van onszelf. We kunnen de ontwikkeling van een nieuwe generatie extremisten nu nog voorkomen.