Athene zou tijdens de onderhandelingen met de Europese Unie tot het uiterste kunnen gaan. De Griekse minister van Financiën, speltheoreticus Yanis Varoufakis, lijkt goed te hebben ingeschat dat dwarsliggen de beste strategie is.
Op het eerste gezicht lijkt de Griekse onderhandelingspositie zwak. De Griekse schatkist is immers leeg en dus moet Athene Europese leningen en schuldkwijtscheldingen zien binnen te slepen. Die afhankelijkheid suggereert dat Athene op het laatste moment toch bereid zal zijn om Europese eisen op het gebied van hervormingen en bezuinigingen in te willigen.
Die voorspelling hoeft echter niet uit te komen, omdat Europa minstens zo afhankelijk van Griekenland is als andersom.
Griekenland had natuurlijk nooit lid mogen worden van de eurozone. Ambtenaren zijn in Griekenland speeltjes van de politiek en dat is een recept voor cliëntelisme, corruptie en lage groei.
De kwaliteit van de ambtenarenapparaten van lidstaten van een monetaire unie mag niet te veel uiteenlopen, omdat het tot een overdrachtsunie leidt waarvoor de belastingbetalers in de rijke landen niet warm lopen.
Waarom heeft het land in 2002 dan de euro ingevoerd? Een argument dat toen al speelde, was dat de Europese Unie (EU) op haar kwetsbare oostflank met het ongedurige Turkije en Midden-Oosten geen instabiliteit kan gebruiken. Dat was een goed argument. De hoop was dat Griekenland via integratie een buffer zou vormen tegen chaos in het Midden-Oosten.
Solidair
De gedachte dat het Midden-Oosten zou kunnen imploderen, was zo wild nog niet, weten wij nu. Het idee dat Griekenland een buffer kon vormen, veronderstelde echter dat het land in staat was om te moderniseren. Was dat realistisch in een land dat lang onder het Ottomaanse juk heeft gezucht en afgeschermd was van de Verlichting?
Het argument dat de Griekse economie slechts 2 procent van de totale EU-economie vertegenwoordigt en dat wij ons dus nooit een buil konden vallen, was al evenmin doordacht. Er werd kennelijk van uitgegaan dat de eurozone-lidstaten voldoende solidair waren voor een overdrachtsunie. We weten nu beter.
Het geopolitieke belang van een Grieks lidmaatschap heeft sindsdien alleen maar aan gewicht gewonnen. De Russische president Vladimir Poetin heeft inderdaad leningen en gaspijpleidingen aangeboden in ruil voor het leasen van een warme Griekse haven. Dit voorstel splijt niet alleen de EU, maar ook de NAVO.
Turkije zit bijvoorbeeld absoluut niet te wachten op een Grieks-Russische alliantie. De Amerikanen stellen bezorgd vast dat de eenheid van het Westen in gevaar komt.
Ook de vluchtelingenstromen versterken de positie van Athene. Er zijn dit jaar al 40.000 vluchtelingen aangekomen op de Griekse kusten. Syriza heeft gewaarschuwd dat bij een Grexit het hek helemaal van de dam gaat. Europa is hiervoor gevoelig, omdat het bestaat uit verzorgingsstaten die kwetsbaar zijn voor immigratie.
Instorten
De Europese verdeeldheid speelt ook de Grieken in de kaart. Juist omdat de EU-leiders verdeeld zijn over de vraag of Griekenland lid moet blijven van de eurozone, wordt het probleem feitelijk doorgeschoven naar de Europese Centrale Bank (ECB).
De ECB voorkomt namelijk een bankrun met de zogenoemde ELA (Emergency Liquidity Assistance), noodsteun aan Griekse banken. Als de EU-leiders het oneens blijven, zal de ECB niet graag de ELA-hulp stoppen omdat zij dan de Grexit heeft veroorzaakt.
De ECB telt überhaupt haar knopen, omdat de Griekse economie na een Grexit misschien ook zou kunnen opbloeien. En dat zou kunnen betekenen dat ook andere landen een exit gaan overwegen. Een Grexit zou het hele Europese bouwwerk kunnen doen instorten.
Als mijn analyse hout snijdt, zou Athene tijdens de onderhandelingen tot het uiterste kunnen gaan. Het gedrag van de Griekse premier Alexis Tsipras en zijn minister van Financiën en speltheoreticus Yanis Varoufakis lijkt erop te wijzen dat zij dezelfde conclusie hebben getrokken.
Het feit dat de Duitse bondskanselier Angela Merkel haar minister van Financiën Wolfgang Schäuble heeft overruled en voor behoud van Griekenland in de eurozone is, impliceert dat ook zij de geopolitieke overwegingen het meest belangrijk acht. Varoufakis lijkt dus goed te hebben ingeschat dat dwarsliggen hier de beste strategie is. De beste man heeft de speltheorie niet voor niets bestudeerd.
Elsevier nummer 25, 20 juni 2015