Het vertrouwen tussen Rusland en de NAVO-landen is ernstig aangetast na het straaljager-incident in het Turks-Syrische grensgebied. Het lot van Syrië mag niet worden bepaald door figuren als de Turkse president Erdogan of de Iraanse leider Khamenei.
De Syrische burgeroorlog dreigt een splijtzwam te worden. Het gif verspreidt zich over de hele wereld doordat de grootmachten het niet eens worden over de toekomst van Syrië.
Dinsdag haalde de Turkse luchtmacht een Russische straaljager neer. Volgens Turkije schond Rusland het Turkse luchtruim. Dit gebeurde al eens eerder.
Oorlog
De Russische luchtmacht schendt geregeld het NAVO-luchtruim. Het is echter niet duidelijk waarom Turkije de Russische straaljager neerhaalde. Indien president Recep Tayyip Erdogan zonder overleg met de NAVO overging tot het neerhalen van het Russische vliegtuig, is dat buitengewoon ernstig.
Daarmee zou Erdogan een oorlog op grondgebied van Syrië willen ontketenen tussen de NAVO en Rusland. Alles draait hier om het lot van de Syrische president Bashar al-Assad.
Waarschuwing
Of zit het anders? In een normaal scenario zou Turkije reeds weken geleden toestemming hebben gekregen van de NAVO om zijn luchtruim effectief te beschermen. In dat geval zou ook Rusland op de hoogte zijn gebracht zijn van deze beslissing.
Als het zo is gegaan, hebben de Russen de waarschuwing – de meest serieuze waarschuwing aan het adres van president Vladimir Poetin: blijf buiten het NAVO-luchtruim – niet serieus genomen.
Niemand weet wat er precies gaande is. Wat het ook is, deze situatie is onwenselijk. De grote militaire machten, namelijk de NAVO en de Russische Federatie, moeten niet tegenover elkaar komen te staan in een onoverzichtelijke burgeroorlog.
Gewild meisje
Jaap de Hoop Scheffer, voormalig secretaris-generaal van de NAVO, had een zeer openhartig gesprek met de Volkskrant over de situatie rond Syrië en Rusland.
Over de bemoeienis van Poetin met Syrië zegt De Hoop Scheffer: ‘Poetin is van het muurbloempje het meest gewilde meisje van de klas geworden. En hij heeft inderdaad een strategie, die wordt ingegeven door twee van zijn nachtmerries. Eentje is regime change: Poetin gaat transpireren van het idee dat wij van Assad af willen en dus regime change nastreven.
‘En waar hij ook zwetend van wakker wordt, is soennitisch-islamitisch extremisme. Denk aan de Kaukasus en aan de miljoenen moslims die in Rusland wonen. Onder andere om die twee redenen zit hij in Syrië.’
Ontwricht
Het Westen heeft een ontwrichte relatie met het Kremlin. Het probleem begon met Georgië in 2008.
Aan Oekraïne en Georgië stelde het Westen het NAVO-lidmaatschap in het vooruitzicht. Dat werd in Moskou gezien als een ernstige aantasting van de Russische invloedssfeer. De Hoop Scheffer is een eerlijke politicus, omdat hij bereid is tot zelfreflectie. Dit lange maar noodzakelijke citaat vertelt het hele verhaal over de verstoorde relatie met Rusland:
‘Het communiqué van de NAVO-top in Boekarest kwam na een bijna lijf-aan-lijf-gevecht tussen Bush en Merkel tot stand en luidde: “they will become NATO members”. Poetin heeft mij toen gezegd: “This will not be”. Ik heb die kloof onderschat en als secretaris-generaal niet kunnen dichten en zie een lijn naar de Russische invasie in augustus 2008 in Georgië.
‘En als ik die lijn doortrek, geeft Poetin met de Krim en Oekraïne toch een signaal af van “denk erom”. Als is hij daar bezorgder om een EU-infectie, een economisch succesvol Oekraïne.
Dit had een andere uitkomst kunnen hebben. Ik denk dat we de vernedering onderschat hebben. Dat gaat om percepties. Die doen ertoe. Het is geen rechtvaardiging van Poetins acties. Maar ik zeg wel: daar hadden we naar de Russen toe intelligenter kunnen opereren.’
Kronkelende wegen
De Hoop Scheffer noch ondergetekende is een Poetin-liefhebber. Maar het politieke en militaire realisme is niet altijd een aantasting van idealen. De gemeenschappelijke idealen kunnen juist voorzichtig en langs kronkelende wegen worden bereikt, wanneer de politieke en militaire concurrent (Rusland) het Westen gaat vertrouwen. Dat vertrouwen is over en weer ernstig aangetast.
Plotseling beweert Ankara dat ze ook de Turkmenen willen beschermen. Dat klinkt niet erg geloofwaardig. Erdogan en zijn fundamentalistische aanhang zouden de wereld in meer ellende en conflicten kunnen storten.
Vrije wereld
Daar moeten we voor oppassen. Erdogan wil immers twee doelen vernietigen: de Koerdische rebellen en het regime van Assad. Turkije is zonder NAVO geen serieuze militaire macht. Daarom mag het Erdogans regime de NAVO niet misbruiken voor zijn fundamentalistische doelen.
Nu de Amerikaanse president Barack Obama de vrije wereld niet kan of wil leiden, is het aan Groot-Brittannië en Frankrijk – de andere westerse permanente leden van de VN-Veiligheidsraad -om met Rusland en China een politiek en militair plan te ontwikkelen voor Syrië.
Privéleger
En Turkije, Saudi-Arabië en Iran? Zij zullen zich hoe dan ook neerleggen bij een compromis tussen de grootmachten, wanneer ook hun beschermheer of -heren zich achter het besluit hebben geschaard. Zij zijn immers een onderdeel van het Syrische probleem.
De grootmachten en niet Erdogan of Khamenei moeten beslissen over het lot van Syrië. En Erdogan moet de NAVO niet als zijn privéleger beschouwen.