De oplaaiende rivaliteit tussen de Verenigde Staten en China brengt de Europese Unie in een lastige positie, schrijft professor Internationale Betrekkingen aan Maastricht University Roberta N. Haar. Meer samenwerken met de Amerikanen of betere economische banden smeden met China? Of een heel eigen pad plaveien?
For English, click here
In oktober schoof ik aan bij twee discussies tijdens de Riga Conferentie. De Letse Trans-Atlantische Organisatie (LATO) bracht politici, diplomaten en experts samen om de dialoog aan te gaan over kwesties rond internationale veiligheid. China was, het zal niet verrassen, een veelbesproken onderwerp. Een van de discussies waar ik aan deelnam heette ‘het heroverwegen van de wereldorde: de Verenigde Staten en China’. Het was mijn taak om te analyseren hoe de Europese Unie omspringt met de relatie tussen de Verenigde Staten en China. Maar er is niet één Europese aanpak, eerder drie significant verschillende zienswijzen.
Meer handel met China?
De eerste aanpak van de EU is om een soort bemiddelde positie in te nemen tussen de Verenigde Staten en China. Er is geen beter voorbeeld dan de handelsdeal die de EU met China sloot op 30 december 2020, vlak voor het einde van het Duitse EU-presidentschap. Terwijl sommigen in de EU de deal beschreven als een voorbeeld van ‘strategische autonomie’, zei de Amerikaanse president Joe Biden dat hij liever een gezamenlijk front vormt met andere democratieën om een vuist te kunnen maken tegen China. Genoeg Europeanen zijn het eens met dat punt, zeker nadat China winkelketens als H&M boycotte en 10 leden van het Europees Parlement sancties oplegde wegens opmerkingen over dwangarbeid in de Xinjiang-provincie.
Toch willen de meeste overheden in Europa een vriendelijkere handelsrelatie met China, hengelend naar investeringen en azend op kansen om Europese diensten en goederen aan China te slijten. The Economist schreef in juli 2021 dat China handel drijft met een groter aantal landen dan de Verenigde Staten. Het Trans-Pacific Partnership (TPP) had iets moeten doen aan die realiteit, maar oud-president Donald Trump zette op zijn eerste dag in het Witte Huis een punt achter de onderhandelingen.
Lastig door nieuwe Koude Oorlog
Er zijn meerdere manieren waarop Europese bondgenoten nu al worden geraakt door wat voelt als een naderende Koude Oorlog tussen de Verenigde Staten en China. De meest problematische is de technologiestrijd. De Biden-regering probeert een campagne te voeren om met ‘tech-democratieën’ te onderscheiden van ‘tech-autocratieën’.
De geopolitiek die aan technologie kleeft, bemoeilijkt het voor Europa om een positie te vinden tussen het zijn van een bondgenoot van de Amerikanen en een interessante investeringspartner van China. De meest recente stap in de richting van een positie in het midden kwam voort uit een telefoongesprek tussen EU-president Charles Michel en de Chinese president Xi Jinping. Ze kondigden een 27+1-top aan, met Jinping en alle EU-leiders.
Meer van Roberta Haar: Waarom Bidens buitenlandbeleid kan uitlopen op een fiasco>
Chinese dreiging
Technologie heeft ook alles te maken met de tweede aanpak. De tech-industrie is nauw verbonden met de nationale veiligheid. Landen zoeken naarstig naar toegang tot essentiële hardware, zoals microchips. Zaken als kwantumcomputers en kunstmatige intelligentie kunnen in de toekomst militaire toepassingen krijgen. En dan is er nog data harvesting (het verzamelen van grote hoeveelheden data), cybermisdaden en cyberterrorisme, wat de nationale veiligheid in gevaar kan brengen.
Wat betreft computerchips willen de Verenigde Staten, China en Europese landen allemaal hun eigen positie versterken, ten dele omdat het wereldwijde tekort schade toebrengt aan allerlei industrieën. Het feit dat de grootste producent van die chips een bedrijf in Taiwan is, leidt tot zenuwen over de dominantie van Azië in een sector die nu al 600 miljard dollar waard is. Maar er zijn ook zorgen over de onafhankelijkheid van Taiwan. Omdat China zijn campagne van militaire assertiviteit opvoert, en vaker territoriale claims doet, nemen de zorgen alleen maar toe dat China plannen aan het smeden is om het gebied te ‘herenigen’.
Alle ogen op Azië
De ‘veiligheidsaanpak’ van de EU betekent dat de leiders steeds meer aandacht geven aan de landen rond de Stille Oceaan. Zo zei de vertrekkende Duitse Defensieminister Annegret Kramp-Karrenbauer tegen nieuwswebsite Politico dat Frankrijk niet veel anders kan dat het nieuwe AUKUS-pact tussen de Verenigde Staten, Groot-Brittannië en Australië te accepteren. Europeanen weten dat de Amerikanen nou eenmaal de verschillende machten in de regio kunnen samenbrengen. Dat beïnvloedt de voorwaartse stappen van Europa en versterkt de realisatie dat de rol van de Indo-Pacific in de wereldorde alleen maar zal toenemen.
Lees meer over ‘de Franse revolutie’: geen zin meer in EU
De derde aanpak is de Franse aanpak. Kort nadat Emmanuel Macron in 2017 de president van Frankrijk werd, maakte hij duidelijk dat hij ‘Europese soevereiniteit’ wilde. ‘De capaciteit om autonoom te reageren’ op veiligheidskwesties als dat nodig blijkt. Andere EU-lidstaten, zoals die Rusland als buurman hebben in het oosten, denken dat die doelen de NAVO zullen ondermijnen. Maar dat Europese bondgenoten amper of helemaal niet waren ingelicht over AUKUS of de Amerikaanse terugtrekking uit Afghanistan, heeft geleid tot begrijpelijke twijfels over Amerikaanse geloofwaardigheid.
Biden en Trump: wat is het verschil?
Voor veel van Amerika’s bondgenoten betekent de rivaliteit tussen China en de Verenigde Staten, zeker als het gaat om de technologiestrijd, dat de verschillen tussen Biden en Trump eigenlijk vrij klein zijn. Op de dag dat AUKUS werd aangekondigd, publiceerde de Hoge Vertegenwoordiger voor buitenlands beleid Josep Borrell nou net de nieuwe EU-strategie voor de Indo-Pacific. Misschien geen dolksteek van de Amerikanen, maar wel een klap in het gezicht.
Wat betekenen al deze verschillende aanpakken? De eerste ziet China een mogelijke partner, waardoor Europeanen voorzichtig zullen moeten laveren tussen de twee mondiale rivalen. De tweede beschouwt China als strategische concurrent en een bedreiging voor de veiligheid. Het maakt het noodzakelijk om allerlei nieuwe banden te smeden met de Amerikanen. De derde stroming ziet de Verenigde Staten als een onbetrouwbare bondgenoot, juist op het moment dat de macht van China groeit. De Fransen zeggen dat dit geen vluchtige trend is en dat Europa meer eigen militaire middelen nodig heeft.
Netelig
Europa bevindt zich zo in een netelige situatie, waarbij een delicate balans moet worden gehouden tussen twee supermachten die steeds wantrouwender naar elkaar worden. Daar komen Bidens recente buitenlandblunders bij, die bondgenoten frustreerden. Het leidde ook tot kritiek van zijn eigen aanhangers en tot zorgen dat hij niet zo stabiel en betrouwbaar is op het vlak van internationale diplomatie als hij beweert.
Toch is Biden geen Trump. Dat betekent dat hij niet zijn fouten probeert te ontkennen, maar dat hij beseft dat hij het ego van bondgenoten heeft geraakt. Dat geeft Europeanen meer flexibiliteit en mogelijk ook veel meer invloed dan ze ooit hadden met Trump. Ook al zijn Europese leiders het niet eens over hoe de relatie tussen de Verenigde Staten en China het best kan worden gemanaged, ze zien allemaal in dat een president die multilateralisme en samenwerken belooft, beter is dan eentje die bondgenoten simpelweg verwerpt.