Oekraïne en de EU: een korte geschiedenis

Het was de Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken Hans van den Broek (CDA) die in 1991 namens de Europese Gemeenschap de onafhankelijkheid van Oekraïne erkende. Hierna ontstond een proces van politieke en economische samenwerking, maar echt gemakkelijk ging dat niet.

Het op expansie gebaseerde gedachtegoed van de Europese Gemeenschap, vanaf 1993 de Europese Unie, en de wil van Oekraïne om zich los te maken van voormalig Sovjetpatroon Rusland zorgen ervoor dat de bilaterale verhoudingen tussen de twee partijen relatief voortvarend op gang komen.

President Leonid Koetsjma doet in de jaren negentig hard zijn best om aan te tonen dat zijn land bereid is om in de toekomst lid van het Europese orgaan te worden.

Wel woorden, geen daden

De mooie plannen om samen te werken, resulteren in 1998 in de Partnerschap- en Samenwerkingsovereenkomst tussen Oekraïne en de EU. In mooie woorden wordt omschreven hoe de twee partijen op gebied van handel, economie en politiek steeds meer de toenadering tot elkaar zullen zoeken.

Maar de mooie woorden worden niet omgezet in de door de EU verlangde hervormingen. Het is niet gemakkelijk om een land te hervormen dat is verdeeld in een pro-Russische bevolking in het oosten en een pro-Europese bevolking in het westen. Deze ‘seeking integration without Europeanisation’ wordt treffend beschreven in deze scriptie van het European University Institute.

Oranje revolutie

Onvrede over het uitblijven van democratiserende hervormingen en een zeer dubieus verlopen presidentiële verkiezingsstrijd veroorzaken eind 2004 een groot protest onder de bevolking. Honderdduizenden boze Oekraïners bezetten maanden lang het Onafhankelijkheidsplein in de hoofdstad Kiev. De actievoerders waren uitgedost in het oranje, de kleur van de benadeelde presidentskandidaat Viktor Joesjtsjenko.

Deze Oranje Revolutie eindigt pas wanneer de verkiezingen ongedaan worden gemaakt en bij een nieuwe stemronde de pro-Europese Joesjtsjenko tot winnaar wordt gekozen. Onder hem wordt de steenrijke zakenvrouw en hoofdrolspeler in de Oranje beweging Joelija Timosjenko tot premier gekozen.

Nieuwe overeenkomst

In een nieuwe regering in 2008 komen Timosjenko en Joesjtsjenko met de EU overeen dat de samenwerkingsovereenkomst uit 1998 aan vervanging toe is. Maar in 2010 verandert de politieke situatie in Oekraïne. De pro-Russische Viktor Janoekovitsj komt aan de macht en zijn rivaal Timosjenko verdwijnt achter de tralies vanwege ongeoorloofd misbruik van haar macht in de regering.

Onder Janoekovitsj voert Oekraïne een meer op Rusland gerichte koers, maar toch lukt het EU-diplomaten om de president een nieuw associatieverdrag en vrijhandelsakkoord te laten ondertekenen. Althans, zo lijkt het. Want het gouden pennetje ligt al klaar in de Litouwse hoofdstad Vilnius wanneer Janoekovitsj zich op het laatste moment terugtrekt. Zijn land is nog niet klaar voor een verdere Europese integratie, zo verklaart hij zelf.

Tijdrekken

Door te weigeren dat de zieke Timosjenko in Duitsland mag worden behandeld (één van de voorwaarden van de EU), lijkt het net alsof het de EU is die van samenwerking afziet. Maar iedereen weet dat Janoekovitsj zich heeft laten leiden door de strenge blik van Vladimir Poetin. Hij heeft geen zin in een nieuw gasconflict met Rusland. Veel Russisch gas loopt via Oekraïne naar Europa en Janoekovitsj wil voorkomen dat Poetin de hendels dichtdraait.

Zijn hele beleid richting Europa lijkt op tijdrekken gericht te zijn. De oppositieleden en hun aanhang pikken dat niet meer en bezetten opnieuw, net als in 2004, het Onafhankelijkheidsplein.

Volg Servaas van der Laan op Twitter