In Kirgizië, ingeklemd tussen China, Kazachstan, Oezbekistan en Tadzjikistan, is een boeiende invloedsstrijd gaande tussen verscheidene wereldmachten. De veelzijdige geschiedenis zorgt er bovendien voor dat het land niet alleen qua natuur veel te bieden heeft, maar ook cultureel gezien interessant is om doorheen te reizen, ontdekte Teun Toonen na een reis per jeep van het noorden naar het zuiden van Kirgizië.
Als schrijvend journalist, reizend door verre, nog grotendeels door toeristen onontdekte oorden, heb je snel de neiging om opgedane ervaringen in te kaderen. Sfeer, cultuur en gebeurtenissen moeten worden beschreven om ze aan de lezers over te brengen, waarbij een zekere duiding onvermijdelijk is. Bovendien is het menselijk om op zoek te gaan naar de grote lijnen en de culturele gewoonten en tradities.
Kirgizië valt moeilijk in te kaderen
Maar in Kirgizië is dat zo makkelijk nog niet. Het land was 115 jaar onderdeel van het Russische Tsarenrijk en de latere Sovjet-Unie, en de Russische invloeden zijn nog duidelijk merk- en zichtbaar. Ook de meer Aziatische cultuur is via de oude Zijderoute vanuit het oosten overgewaaid naar Kirgizië, maar buurland China breidt zijn macht ook gestaag uit via de nieuwe Zijderoute, het zogeheten Belt and Road Initiative, een wereldwijd investeringsprogramma in infrastructuur.
Teun Toonen (1999) reist in april en mei langs de rafelranden van de voormalige Sovjet-Unie. Hij blogt wekelijks over de erfenis van het Sovjetverleden en de democratische ontwikkelingen en mogelijkheden in Centraal-Azië.
Dit maakt Kirgizië en de rest van Centraal-Azië een interessant strijdtoneel van verscheidene wereldmachten. Maar reizend van het noorden naar het zuiden van het land vielen de afgelopen dagen, naast de prachtige natuur waar het land bekend om staat, ook de veelzijdigheid aan culturen en bijbehorende gewoonten en talen op. Samen met een vriend, die tien dagen meereist, trok ik met een UAZ Hunter, een Russische jeep die broodnodig is op de Kirgizische wegen, van hoofdstad Bishkek naar Osh, de tweede stad van Kirgizië.
Grauwe Sovjet-stad vol hippe cafeetjes
Bishkek kan het best worden omschreven als een foeilelijke Sovjet-stad, zonder echte hoogtepunten. De weinige toeristen die er al komen, gebruiken de stad vaak als uitvalsbasis om de omgeving te verkennen of om een visum te regelen voor een bezoek aan andere landen in Centraal-Azië. Het druilerige weer bij aankomst in Bishkek maakt de eindeloze rijen grijze flats, onafgebouwde gebouwen en verlaten pleinen met droogstaande fonteinen bepaald niet aantrekkelijker.
Toch heeft de stad wel degelijk iets te bieden: een verrassend groot aantal hippe koffiebarretjes, cafeetjes en restaurantjes, die bovendien volledig open zijn. Van strenge coronamaatregelen is sinds de zomer geen sprake meer. Daarvoor is de economie te kwetsbaar, vertelt onze gastheer. De vele horecagelegenheden worden wellicht verklaard door het grote aantal studenten in de stad, waar Russisch de voertaal is, maar die ook beschikt over een Atatürk universiteit en een Chinees Confuciusinstituut.
De avontuurlijke Bishkek-Osh Highway
Rijdend naar het zuiden neemt het Russische karakter steeds verder af. Osh, de tweede stad van Kirgizië ligt hemelsbreed 300 kilometer van Bishkek, maar via de Bishkek-Osh Highway doe je er minimaal twaalf uur over om er te komen. Deze belangrijkste weg van het land loopt namelijk niet alleen over diverse hoge bergpassen, maar stelt ook veel minder voor dan de naam doet vermoeden. De tol, omgerekend zo’n 40 eurocent, lijkt niet in het onderhoud van de weg te worden gestoken: al zigzaggend proberen we de grootste kuilen en gaten te ontwijken en op sommige stukken ontbreekt het asfalt zelfs volledig.
Lees ook uit het weekblad van deze week: Schaamteloos meeliften met de NAVO kan Nederland duur komen te staan
Hetzelfde geldt voor de opbrengst van de boetes die veelvuldig worden uitgedeeld. In elk dorpje staat wel een politieauto te controleren op snelheid en dat de meeste Kirgiziërs er ruim 20 kilometer per uur onder de toegestane maximumsnelheid gaan rijden, doet vermoeden dat de apparatuur niet al te nauwkeurig staat afgesteld. Ook het geldpotje voor de verkeersborden lijkt beperkt gevuld: bij elke helling waarover de weg ons voert, van de hoge toppen in het Tiensjan-gebergte tot de groene heuvels in het zuiden van het land, staat een bordje dat aangeeft dat het hellingspercentage 12 procent is.
Wel wordt op vele plekken gewerkt aan een nieuwe weg, met hulp van buitenlands geld. Niet alleen China blijkt te investeren in de Kirgizische infrastructuur, ook Japan helpt mee bij de aanleg van een beter wegennet, zo geven allerlei borden aan.
Het conservatieve en Midden-Oosterse Osh
Via adembenemend mooie natuur en slaperige Kirgizische dorpjes en stadjes komen we aan in Osh, een stad aan de voormalige Zijderoute. De stad ligt in de Fergana-vallei, het meest vruchtbare gebied van Centraal-Azië, dat zich uitstrekt over Kirgizië, Tadzjikistan en Oezbekistan. Hier is het Russisch ingeruild voor het Kirgizisch, worden bezoekers begroet met salam aleikum (vrede zij met u) en lopen veel gesluierde vrouwen rond. De Jayma Bazaar in Osh, een van de grootste van Centraal-Azië, doet Midden-Oosters aan, behalve dat de verkopers rustig bij hun stalletje zitten of staan en je nauwelijks proberen te lokken met hun koopwaar.
Toch is ook de Sovjet-invloed duidelijk waarneembaar in Osh. De weg langs de bazaar heet Lenin Avenue en een metershoog standbeeld van diezelfde Vladimir Lenin, exact dezelfde als in Bishkek, staat een paar honderd meter verderop. Aan hetzelfde park staat ook een monument voor de slachtoffers van de kernramp in de Oekraïense stad Tsjernobyl. Op het eerste gezicht vreemd, een monument voor iets wat meer dan 3.000 kilometer verderop is gebeurd. Maar zo’n 4.500 Kirgiziërs zijn als onderdeel van een reddingsoperatie, waarbij naar schatting zo’n 600.000 inwoners van de hele Sovjet-Unie werden ingezet, in 1986 en 1987 naar het rampgebied gestuurd om de schade te beperken.
Van een échte Noord-Zuid-tegenstelling is geen sprake
De echte Noord-Zuid-tegenstelling in Kirgizië, waarover reisgidsen gretig schrijven, verwatert een beetje bij het zien van de horecagelegenheden in Osh. Ook hier weer veel hippe cafeetjes, waar soms zelfs alcohol wordt geschonken. Zó conservatief is het zuiden dus ook weer niet.
Kirgizië is niet alleen landelijk, maar ook lokaal een bijzondere, maar boeiende mengelmoes van culturen, omgeven door prachtige natuur. Dat constaterend, realiseer ik me dat ik het land daarmee tóch inkader.