Met nu Sudan zijn er dit jaar alweer vijf coups geweest in Afrika. De neiging om met geweld regeringen te verjagen, bestaat al sinds de dekolonisatiegolf van de jaren vijftig en zestig, en is er haast endemisch, schrijft Robbert de Witt.
Niemand kijkt er nog van op als er ergens in Afrika een generaal met een grote pet op zijn soldaten laat oprukken naar de hoofdstad, het gebouw van de nationale radio- en televisiezenders bezet, en uiteindelijk het presidentieel paleis inneemt. Wéér een militaire staatsgreep in Afrika. Zoals afgelopen week gebeurde in Sudan.
Robbert de Witt (1978) is Buitenlandredacteur bij EW. Hij blogt wekelijks op donderdag over mondiale ontwikkelingen en de gevolgen ervan voor Nederland en Europa.
Daar leek het net een beetje beter te gaan, nadat dictator Omar al-Bashir in april 2019 werd afgezet door het leger. Bashir was dertig jaar aan de macht geweest, nadat hij zelf een coup pleegde – hij was veldmaarschalk. Uiteindelijk zette het leger hem af, in samenwerking met een protestbeweging van burgers. De nieuwe machthebber, generaal Abdel Fattah al-Burhan, beloofde verkiezingen. Maar wellicht proefde de macht te lekker, want maandag 25 oktober liet Burhan het parlement ontbinden en premier Abdalla Hamdok arresteren. Weg hoop op vrije verkiezingen en daarmee een stap naar democratie.
Tachtig succesvolle coups
Het is helaas een bekend verhaal in Afrika. Onderzoeker Patrick McGowan berekende dat tussen 1956 – het jaar dat de dekolonisatiegolf in Afrika begon, met de onafhankelijkheid van Sudan – en 2001 er in Afrika ten zuiden van de Sahara tachtig succesvolle staatsgrepen zijn gepleegd. In die 46 jaar mislukten er bovendien nog eens 108 coups, en waren er zeker 139 samenzweringen die hadden moeten leiden tot een staatsgreep, maar werden verijdeld.
In de jaren nadat Afrikaanse koloniën opeenvolgend onafhankelijk werden van hun Europese overheersers, waren staatsgrepen aan de orde van de dag. Het dekolonisatieproces voltrok zich in een relatief korte periode, en met het vaak plotse vertrek van de buitenlandse mogendheden zagen velen een goede kans om zelf intrek te nemen in het presidentiële paleis. En vaak hadden generaals, met hun controle over het leger, een goede kans om de machtsstrijd in de vaak jonge naties te winnen.
Abonnee worden?Dagelijks op de hoogte blijven van de laatste actualiteiten, achtergronden en commentaren van onze redactie? Bekijk ons aanbod en krijg onbeperkt toegang tot alle digitale artikelen en edities van EW.
Bekijk de mogelijkheden voor een (digitaal) abonnement hier
In Afrika was nog een wereld te winnen tijdens de Koude Oorlog
Later was er vaak een verband met de Koude Oorlog, die ook voor een belangrijk deel op dit continent werd uitgevochten. Want al die jonge naties daar konden nog worden overgehaald door een van beide partijen: het Amerikaanse kamp, of dat van de Sovjet-Unie. Op veel andere continenten lagen de invloedssferen wel min of meer vast, maar in Afrika viel nog een wereld te winnen in de mondiale strijd tussen het kapitalisme en het communisme. Dus werd heimelijk steun gegeven aan generaals die beloofden dat zij na het grijpen van de macht het belang van Washington of Moskou zouden dienen.
Toen de Koude Oorlog voorbij was begin jaren negentig, nam het aantal militaire staatsgrepen dan ook iets af, en was er sprake van een democratiseringsgolf in Afrika. Maar die periode lijkt ook weer voorbij. Het afgelopen jaar waren er succesvolle coups in Mali en Guinee. In Tsjaad werd de president vermoord en nam het leger de macht over. In Niger mislukte een staatsgreep. En nu dus Sudan.
Hoge economische groei is nodig om teleurstelling te voorkomen
Ongetwijfeld heeft dat te maken met het gebrek aan voldoende economische vooruitgang in veel Afrikaanse landen. Je kunt immers wel verkiezingen organiseren, maar endemische corruptie, vriendjespolitiek, wetteloosheid, rechtsongelijkheid en nog meer structurele problemen los je daarmee niet zo snel op. En al die zaken zijn wel van belang om brede welvaart te bereiken. Als je inkomen er niet op vooruitgaat, heb je niet meteen vertrouwen in de relatief nieuwe bestuursvorm democratie.
Lees ook waarom overal in Afrika huurlingen vechten voor vreemden
Uit een brede opiniepeiling begin dit jaar, de Afrobarometer, blijkt dat een meerderheid van de ondervraagde Afrikanen denkt dat hun land steeds corrupter wordt en dat hun overheid daar te weinig aan doet. Wie Afrika alleen maar ziet als een hopeloos continent waar iedereen in armoede leeft, heeft niet helemaal gelijk: er is wel degelijk sprake van economische vooruitgang en afnemende armoede. Maar Afrika is ook het jongste continent, gemeten naar de gemiddelde leeftijd van de inwoners.
Nergens groeit de bevolking zo hard als in Afrika. Hoge economische groei is dus ook hard nodig om elk jaar tientallen miljoenen jongeren een baan te kunnen geven. Lukt dat niet, dan groeit de teleurstelling. Misschien, denken veel Afrikanen dan, is een radicale omslag nodig.