Het Europese coronaherstelfonds leek een goed idee, maar valt behoorlijk tegen. Het fonds blijkt bij weinig landen in trek, en valt ook nog eens een stuk duurder uit. Dat schrijft Europees Parlementslid Caroline Nagtegaal (VVD) in een ingezonden opinie.
Drie jaar geleden zag het Europese coronaherstelfonds het levenslicht. 800 miljard euro werd uitgetrokken om te voorkomen dat de Europese economie door corona in een moeras zou wegzakken. De crisissfeer zorgde dat taboes sneuvelden en Europa voor het eerst zelf geld mocht lenen op de kapitaalmarkten. Destijds een ongekend besluit, dat het vertrouwen in zowel de economie als politiek deed stijgen. Maar achteraf valt het allemaal behoorlijk tegen.
Onlangs bleek dat de Europese Unie voor het fonds 19 miljard euro (!) extra kwijt is aan rentekosten. Dat zit als volgt.
Om die 800 miljard in de economie te kunnen investeren, moet Europa dat bedrag eerst lenen op de kapitaalmarkten. Toen het fonds nog op de tekentafel lag, was de rente extreem laag en kon Europa dit geld goedkoop lenen. Maar Brussel heeft destijds niet het volledige bedrag tegen een lage rente opgehaald. Ook hield het er geen rekening mee dat de rente weleens zou kunnen stijgen. Inmiddels zijn de rentetarieven aanzienlijk verhoogd, waardoor de kosten van het door Europa geleende geld flink stegen.
Deze zomer werd daarvoor deze gepeperde rekening van 19 miljard gepresenteerd. Geld dat de lidstaten moeten opbrengen. Een vervelende tegenvaller, als je dat geld liever investeert in het helpen van burgers en bedrijven voor de energietransitie of armoedebestrijding. Het zou dan ook positief zijn als de Commissie deze tegenvaller binnen de bestaande begroting probeert op te lossen. Daarover moet in Europa niet te makkelijk worden gedacht. Huishoudens kunnen ook niet gratis pinnen bij de bank als de rekening leeg is.
Pijnlijk dat het juist in Italië misgaat met coronaherstelfonds
Daarnaast blijkt nu dat de miljarden waarmee wordt gestrooid, niet altijd goed terechtkomen. Zo was Italië, met ruim 190 miljard een van de grootste ontvangers uit het fonds, van plan om Europese miljoenen te besteden aan voetbalstadions in Florence en Venetië. Inschattingsfoutje? Waarschijnlijk niet, want de Italianen vonden dat nieuwe studentenaccommodaties ook wel door Brussel kunnen worden betaald.
Ik heb daarover schriftelijke vragen gesteld aan de Europese Commissie. Gelukkig was Europa op tijd bij de les en zijn de betalingen aan Italië voor lange tijd gepauzeerd. Maar deze voorbeelden roepen de vraag op waaraan de Italiaanse regering de miljarden verder besteedt. Als grootste ontvanger heeft Italië een speciale verantwoordelijkheid om te laten zien dat Europese middelen doelmatig worden besteed. Het is extra pijnlijk dat het juist in dit land verkeerd gaat.
In andere lidstaten is juist weinig animo om geld uit het coronaherstelfonds aan te vragen. Uiteraard laten landen niet zomaar gratis geld op de plank liggen. Het deel dat bestaat uit giften werd daarom razendsnel aangevraagd. Maar het deel dat geleend moet worden, is aanzienlijk minder in trek. Dat komt mede doordat landen als Nederland zelf veel goedkoper kunnen lenen dan Europa. Tot op heden is er slechts 154 miljard euro daadwerkelijk uitgekeerd en geïnvesteerd.
Hervormingen in ruil voor geld uit fonds
Gelukkig heeft de Nederlandse regering bij de invoering van het fonds bedongen dat ongeveer de helft van de beschikbare middelen uit leningen bestaat en niet de gehele 800 miljard een gift is. Daardoor zijn lidstaten doorgaans een stuk zorgvuldiger met de projecten die worden gefinancierd, omdat men weet dat het ook weer moet worden terugbetaald.
Positief is ook dat landen in ruil voor de herstelgelden wel structureel moeten hervormen, verduurzamen én verder digitaliseren. Dat komt de economie van de toekomst ten goede. Bijvoorbeeld door te investeren in laadpalen, zodat elektrisch rijden aantrekkelijker wordt. Dat juicht mijn transporthart van harte toe.
Coronaherstelfonds voor veel landen overbodig
We kunnen concluderen dat het coronaherstelfonds in veel opzichten heeft gefaald. Ja, het heeft goede dingen gebracht, zoals extra investeringen in infrastructuur, innovatie en arbeidsmarkt. En ja, de aankondiging van het fonds droeg bij aan het herstel van vertrouwen in de economie. Maar voor veel landen bleken de leningen overbodig.
Veel beschikbare middelen zijn nog altijd op zoek naar een bestemming, en de eindrekening valt fors hoger uit dan verwacht. De gelden die wel worden besteed, komen niet altijd goed terecht. Het coronaherstelfonds is een mislukt experiment. We moeten het zeker niet gebruiken als blauwdruk voor de toekomst.