Terwijl Europa klaagt over de zomerhitte, dringt het gevaar van geopolitieke oververhitting amper door tot de massa. Kunnen nieuwe generaties zorgen voor afkoeling en een nucleair Armageddon voorkomen?
Mark Galeotti, de Britse Ruslandkundige wiens boeken en artikelen altijd een genot zijn om te lezen, refereerde onlangs in The Spectator aan een sovjetgrapje met Leonid Breznjev. Een grapje met een baard, maar nog altijd aardig.
In 1980, bij de Olympische Spelen in Moskou, zou de Sovjetleider met zijn wenkbrauwen als vogelnestjes al zo dementerend zijn geweest, dat hij de openingstoespraak begon met: ‘O.O.O.O.O.’ Totdat een assistent, haastig toegeschoten, hem meldde dat hij de ringen voorlas van het olympisch logo.
Wie naar de Russische staatstelevisie kijkt, een kwelling die ik mezelf nog geregeld aandoe, kon de afgelopen weken zien hoe daar rondom het achteraf fatale tv-debat tussen Joe Biden en Donald Trump de spot werd gedreven met de hoge leeftijd van de twee presidentskandidaten. ‘Het lijkt wel of we naar een realityshow van gepensioneerden kijken.’
Nu, met Kamala Harris als kandidaat voor de Democraten in de verkiezingsrace, gaan ze in de Ostankino tv-studio’s in Moskou vol op het racistische en seksistische orgel. ‘Kamala met de nucleaire knop is erger dan een aap met een granaat,’ liet een intellectueel kopstuk zich zonder schaamte ontvallen.
Het Kremlin is officieel neutraal, waar het de komende Amerikaanse verkiezingen betreft. Maar ziet natuurlijk het liefst Donald Trump in het Witte Huis. Al bestaat er in Russische kringen – naar verluidt – steeds grotere twijfel of Trump, eenmaal weer president, wel zal leveren wat hij eerder beloofde: een snel einde aan de oorlog in Oekraïne, door welke geopolitieke of andere koehandel ook. Want is het niet fijn dat Europa nu voor een groot deel afhankelijk is geworden van duur Amerikaans vloeibaar gas? En de Amerikaanse wapenindustrie, dat profijtelijke kroonjuweel van de aanvoerder van de vrije wereld, die draait toch als een tierelier?
Bejaarde Kremlinleiders
Na elke revolutie – traditioneel een zaak van de jeugd – treedt doorgaans veroudering in. Consolidatie, stagnatie. Jonge mannen en vrouwen van vaak bevoorrechte afkomst die in 1968 op de barricade gingen voor een eerlijkere wereld, tegen het patriarchaat en het establishment, bleven zich tot op het laatst (en nog altijd, helaas) vastklampen aan de gouden torens van de macht, van het aanzien, van het geld.
In de Sovjet-Unie en in zijn directe opvolger Rusland was en is het niet anders. Macht was ook daar altijd verbonden aan status, aan rijkdom, aan individuele veiligheid. Vandaar dat de leiders tot op het laatst op hun post bleven. Uit angst te worden gemarginaliseerd of vervolgd. Poetin weet dit niet alleen, hij en zijn clan van zeventigers zetten deze traditie met verve voort.
In het rijtje van bejaarde Kremlinleiders van Stalin, Chroesjtsjov, Breznjev, Andropov, Tsjernenko en Gorbatsjov stapte alleen de laatste vrijwillig op. Nou ja, min of meer. De rest bleef tot zijn dood aan de macht, met uitzondering van Chroesjtsjov, die in 1964 werd afgezet door het Politburo, vooral omdat hij twee jaar eerder met de Cubacrisis de wereld op de rand van een nucleaire catastrofe had gebracht.
Verloren generatie
In een recent fraai dubbelinterview in NRC met voormalig ambassadeur in onder meer Moskou en Kyiv, Robert Serry, en de in Nederland wonende hoogleraar internationaal recht van Russische afkomst, Sergej Vasiljev, beklaagt de laatste zich dat zijn kring van in Rusland achtergebleven dertigers en veertigers behoort tot een verloren generatie. ‘Zij zouden nu eigenlijk de macht in Rusland moeten hebben om een toekomst op te bouwen voor zichzelf en hun kinderen.’
Zeer terecht merkt Serry op dat ook Oekraïne te maken heeft met een verloren generatie, maar dan op een andere manier:
Ik ken niemand meer die niet iemand in de oorlog heeft verloren. Het hakt erin. Gelukkig bloeit de civil society er als nooit tevoren. Door de oorlog is het land een hechte natie geworden. Daarom zijn jonge Oekraïners geen verloren generatie, al hebben ze het the hard way moeten leren.
Intussen waarschuwt de 71-jarige bijna-gerontocraat Vladimir Poetin, uitgesloten van het olympische feestje in Parijs, de Verenigde Staten en Duitsland voor een wapenwedloop zoals ten tijde van de Koude Oorlog. Als reactie op de plannen van Washington om in 2026 opnieuw langeafstandsraketten te plaatsen op Duits grondgebied. Zowel Russische als Amerikaanse diplomaten zeggen dat de onderlinge betrekkingen nu slechter zijn dan tijdens de Cubacrisis in 1962.
Nucleaire Armageddon
Terwijl een groot deel van Europa wederom klaagt over de hitte deze zomer, daarmee een fermere aanpak van de klimaatverandering bepleitend, lijkt deze oververhitting op geopolitiek niveau amper tot de massa door te dringen. Een hitte van 50 graden Celsius op de Franse, Spaanse en Italiaanse stranden kunnen we ons voorstellen. Een nucleair Armageddon, een einde aan de beschaving, aan de wereld, niet.
Hoewel ik zelf kamp met een intolerantie voor havermelk, mag ik graag lezen over de zogeheten ‘havermelkelite’. De natuurwijn drinkende, zuurdesembrood verschalkende, op e-bikes rijdende, driftig over de wereld vliegende bevoorrechte twintigers en dertigers in Amsterdam. De consultants, de bankiers, de marketingmensen, de succesvolle creatievelingen die door hun afkomst, connecties, talent en inspanningen (of een combinatie daarvan) stilaan ook elders in het land de macht gaan overnemen. Lezend over deze toekomstige bewoners van de gouden torens, verzucht ik telkens: ‘O, moge er in Rusland en Oekraïne snel vrede zijn! Opdat ook daar een nieuwe generatie, een havermelk-achtige elite aan de macht komt.’
Bij MAD zullen veel havermelkers misschien denken aan
een nieuw schoenenmerk, een koffiebar of een muziekband. Maar decennialang stond het hiervoor: Mutually Assured Destruction – onafwendbare wederzijdse vernietiging, in geval van een atoomoorlog tussen (toen nog) de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie.
De havermelkelite en hun minder bevoorrechte generatiegenoten hebben de toekomst. Maar om die veilig te stellen, heeft de wereld nu meer dan ooit ook ouderen nodig. Mensen met niet alleen diepgaande historische kennis en besef, maar vooral ook met ervaring. Diplomaten als Robert Serry.