Het is westers wensdenken dat de sancties Rusland financieel aan de afgrond hebben gebracht. Door de bruisende parallelle economie gaat voor veel Russen alles crescendo. Toch leeft het land op een vulkaan.
Ik zal niet verhelen dat ik soms nog weleens denk aan Volodja, de neef van mijn vroegere huisbazin in Moskou. Elk kwartaal kwam hij voor zijn tante de huur ophalen van het tamelijk schamele flatje dat ik huurde op een stadsbinnenplaats, met zicht op een moskee. Alles zwart natuurlijk, want een groot deel van de economie in Rusland was en is nog altijd zwart.
‘Hoe gaat het, Volodja?’ vroeg ik hem telkens, als hij aan mijn keukentafel snel de inhoud van de enveloppe met euro’s natelde die ik voor hem had klaargelegd. ‘Goed, goed…’ mompelde hij steevast gehaast terug. ‘Maar druk, druk…’
Zowel in de witte als in de zwarte economie in Rusland is de roebel het officiële betaalmiddel. Maar sinds het einde van de Sovjet-Unie in 1991 prefereert het gros van de Russen als appeltje voor de dorst onder het matras nog altijd de euro of de dollar.
‘Wat? Roebels?’ riep Volodja’s tante verschrikt uit, toen ze op een dag met de trein uit Kaliningrad naar Moskou was gekomen om mij de sleutels te geven van het flatje dat ze had geërfd van haar broer, een bandiet die kort ervoor in mijn portiek was geliquideerd. ‘Ik wil geen roebels! In Rusland weet je nooit wat er gebeurt!’ Niet alleen zij verborg haar huurinkomsten voor de fiscus – dat deed en doet in Rusland zowat iedereen.
Volodja was legerarts. Als chirurg had hij zich gespecialiseerd in gezichtsoperaties. De verwondingen in het leger konden heel lelijk zijn. Hij was aardig. Een intens beschaafde begin-veertiger. Vijf jaar geleden volgde hij een specialisatie van drie maanden in zijn vakgebied in Keulen. Tussendoor lukte het hem om musea in zowel Amsterdam als Leiden te bezoeken. Hij was van alles diep onder de indruk. ‘Weet je wat?’ gaf hij voor het eerst iets van zichzelf aan mij prijs, toen hij weer eens de euro’s voor zijn tante natelde. ‘Het liefst had ik kunstgeschiedenis willen studeren. Om later te gaan werken in een museum. In het Poesjkinmuseum! Maar mijn vader was een beroepsmilitair, kunst vond hij iets voor watjes…’
Als we het in mijn flatje over de politiek hadden en de naam van Vladimir Poetin viel, keek Volodja altijd met een smekend gezicht even naar het plafond. Alsof hij hoopte dat op een dag van boven de verlossing zou komen. Zijn mobiele nummer staat nog steeds in mijn telefoon. Maar dat is al twee jaar dood. Was hij een van de eersten die naar het front werd gestuurd? Om daar kapotte gezichten te opereren? Is hij misschien zelf allang dood?
Immense parallelle economie
Ik moest van de week weer hevig aan Volodja denken, toen ik her en der in de internationale media las dat Rusland met de oververhitte oorlogseconomie onder Vladimir Poetin afstevent op een catastrofe. Want Rusland – het grootste land op aarde – heeft nog altijd een immense parallelle economie waar de envelopjes met zwart geld dagelijks ronddwarrelen, als de vlokken in een sneeuwstorm in een klassieke Russische roman.
Het is zaak dat bij alle officiële cijfers te blijven beseffen. Volgens de Zweedse analist Anders Åslund hebben de sancties tegen Rusland wel degelijk succes. Hij wijst erop dat het Russische bruto binnenlands product (bbp) door de internationale boycot van Moskou – als straf voor de invasie in Oekraïne in 2022 – jaarlijks met maar liefst 2 tot 3 procent daalt.
Het Russische bbp is van 2,3 biljoen dollar in 2013 gekelderd naar 1,9 biljoen dollar nu. Åslund citeert hierbij gretig wijlen John McCain, de Amerikaanse Republikeinse Senator die Rusland eens omschreef als ‘een benzinestation dat zich voordoet als een land’.
Natuurlijk horen we dit soort taal in het Westen graag. Dat Poetins Rusland economisch aan de rand staat van de afgrond. Zo was het ook jarenlang bon ton om Rusland te betitelen als ‘een Afrikaans land met kernwapens’, in een tijd dat dergelijke racistische geopolitieke terminologie nog werd getolereerd.
Defensie in Rusland: 40 procent van de staatsbegroting
Volgens de sinds twee jaar in Rusland verboden krant Novaja Gazeta wordt het militair-industrieel complex steeds verder opgepompt, ten koste van de rest van de economie. Er gaat dit jaar liefst 190 miljard dollar naartoe. Dat is 10 procent van het bbp, ruim 40 procent van de staatsbegroting.
Tegelijkertijd is er een alarmerend tekort aan arbeidskrachten. Door de vlucht van Russische mannen naar het buitenland, door een stop op immigratie uit voormalige Sovjetrepublieken, door de aanhoudende vleesmolen in Oekraïne. Volgens veel analisten komt Poetin halverwege 2025 in de problemen.
Het gewone volk zucht onder de inflatie. Nog afgezien van het menselijke leed dat wordt geleden door de familie en geliefden van alle oorlogsslachtoffers. Maar voor veel Russen gaat alles nog steeds crescendo en loeit de sneeuwstorm der enveloppen met zwart, maar ook met wit geld heviger dan ooit. In Moskou werd in de eerste negen maanden van dit jaar 1,8 miljard dollar omgezet in het luxesegment van het onroerend goed.
De wilde jaren negentig zijn terug
Van vrienden en kennissen in Moskou hoor ik dat ze leven op een vulkaan. De wilde jaren negentig van de vorige eeuw, met afrekeningen in het maffiacircuit, zijn her en der weer terug. President Poetin lijkt aan de top statisch en almachtig. Maar de tektonische verschuivingen in de Russische samenleving die aan het zicht zijn onttrokken, bestaan wel degelijk. Zoals ook de parallelle economie, die vergelijkingen als zou Rusland niet veel meer zijn dan een benzinestation volstrekt ridicuul maken.
Hoop je op een zege van Oekraïne, wens je dat Kyiv als beste uit de oorlog komt, onderschat Rusland dan niet. Het is een stille ramp dat veel Ruslandkenners nu driftig Oekraïens leren om hun vroegere zonden weg te wassen en daarbij vaak alleen nog maar met Oekraïne bezig zijn. Amper nog serieus met Rusland. Dat gaat ons op een dag opbreken, hoe dan ook.