Als symbolische daad van verzet tegen de Russische vernietiging van Oekraïne besloot Kyiv in 2023 over te stappen naar de gregoriaanse tijdrekening. Ded Moroz – Grootvadertje Vorst – lijkt het volgende slachtoffer te zijn, ziet Pieter Waterdrinker.
In de propagandaoorlogen waarmee moderne oorlogen nu eenmaal gepaard gaan, is er een slachtoffer dat dikwijls nogal onderbelicht blijft. Het feest.
En omdat kinderen van allen op deze aardbol misschien wel het meest verlangen naar de viering van feesten, naar het magische, naar het wonderlijke, naar warmte, naar geborgenheid, naar een diep geloof in de menselijke goedheid wellicht, zijn ook zij hier weer eens het grootste slachtoffer.
Het feest als slachtoffer. Als daad van verzet. Maar ook als wapen. Wie kan er geen begrip opbrengen voor het besluit van de Oekraïense leider Volodymyr Zelensky vorig jaar om het kerstfeest in Oekraïne voortaan te houden op 25 december? En niet op 7 januari, de datum waarop de Russen volgens de traditie de geboorte van Jezus Christus nog altijd vieren? Zoals ook de viering van het Orthodoxe Nieuwjaar op 13 januari in Oekraïne nu verleden lijkt.
Het besluit om in geloofszaken over te stappen van de juliaanse naar de door ons gehanteerde gregoriaanse tijdrekening was de zoveelste symbolische daad om te zeggen: we horen bij jullie, bij het Westen. Niet bij de Russische religieuze onderwereld.
Op dat moment was Rusland niet alleen al bijna twee jaar bezig met het bombarderen en vernietigen van Oekraïne, maar was het land tevens al tijden onderhevig aan intimidatie en een onophoudelijk propaganda-offensief van het patriarchaat in Moskou, dat de huidige oorlog van Poetin met belgelui, gezwaai met wierookvaten en geprevel bij goudkleurige iconen met Gods zegen steunt.
In heel de Sovjet-Unie werd reikhalzend uitgekeken naar Ded Moroz
Toch was er een lange tijd dat het kerstfeest voor het gros van de kinderen in zowel Rusland en Oekraïne als elders in de voormalige Sovjet-Unie van vrijwel geen betekenis was. In de feestmaand december keken ze van Moermansk tot Tasjkent, van Riga tot Kiev verlangend uit naar de komst van Ded Moroz. Oftewel van Grootvadertje Vorst die met zijn helpstertje Snegoerotsjka (Sneeuwvlokje) in een trojka vanuit het hoge noorden kwam aanzeilen om cadeautjes te bezorgen onder de Jolka. Niet de kerstboom, maar de Nieuwjaarsboom.
Het verschijnsel van Grootvadertje Vorst is een van de meest geslaagde experimenten van social engineering uit de geschiedenis. Een experiment dat zeker ook in de vijandige betrekkingen tussen Moskou en Kiev nog altijd doorsijpelt.
Toen in 1917 de bolsjewieken aan de macht kwamen, voerden zij in hun rode banieren als een van de dogma’s het atheïsme. Maar miljoenen orthodox gelovigen, katholieken en protestanten in het ineengestorte tsarenrijk waren toen al driekwart eeuw verslingerd aan de kerstviering zoals bij ons. Met een versierde dennenboom, met cadeautjes. Een traditie die vanuit Duitsland via het huis van de Romanovs over het immense imperium verspreid was geraakt.
Josef Stalin had er weinig moeite mee de individuele levens van miljoenen van zijn burgers te vernietigen. Het collectief pakte hij anders aan. Het collectief had ook feesten nodig. En de herinneringen aan Kerst waren niet verdwenen. Zo deed in 1935 Grootvadertje Vorst voorzichtig zijn intrede. Een kindervriend voor de Sovjet-Unie, gebaseerd op een Slavische, voorchristelijke folkloristische figuur met nogal manisch-depressieve trekken.
Vadertje Vorst kon verloren arme meisjes bedelven onder goud en juwelen, maar ook stervelingen laten creperen onder de sneeuw als hij ze in de winter tegenkwam en minder met ze op had. Ded Moroz werd opgeknapt, kreeg een kleurige mantel, zijn helpstertje en zelf een officiële residentie in Veliki Oestjoeg, nabij Vologda.
Knap staaltje Russisch fake news over Ded Moroz
‘Ze proberen Ded Moroz te verbieden, omdat die te Russisch zou zijn, die fascisten in Kiev!’ werd al in december 2014 getoeterd op de Russische staats-tv, toen de opstand op de Maidan in Kiev net was begonnen. ‘Ze verbieden hem, net zoals ze de mensen in Oekraïne verbieden Russisch te spreken.’
Het was een van de eerste staaltjes van Russisch fake news. Want ik stond op dat moment toevallig op de Maidan. Er terwijl er om mij heen vrijelijk Russisch werd gesproken, zoals dat overigens nog steeds in heel Oekraïne mogelijk en gebruikelijk is, doken in de etalages in de straten reeds de eerste Vadertjes Vorst op.
Al eind jaren negentig begonnen patriottische politici in Rusland af te geven op de westerse kerstman. De Santa Claus met zijn appelrode wangen en sneeuwwitte baard uit de Coca-Cola-reclame. ‘Ik mag hem gewoon niet, met zijn pafferige kop. Onze Ded Moroz is veel en veel beter!’ fulmineerde de toenmalige machtige burgemeester van Moskou Joeri Loezjkov, die verder iedere ondernemer in zijn stad verplichtte een vermogen uit te geven aan verlichting en versiering.
Deze maand was het in Moskou opnieuw raak. Een van Poetins meest prominente paladijnen, de politieke houwdegen Vitaly Borodin, pleitte ervoor om de westerse kerstman op de lijst te zetten van foreign agents, van buitenlandse spionnen, om de Russische samenleving tegen deze slinkse mol van de CIA te beschermen.
Kyiv probeert Sovjetverleden uit te wissen, dus ook Ded Moroz?
Met de neergang van de standbeelden van de Russische schrijvers en dichters, van Sovjet-parafernalia en van andere zaken die Kiev verbindt met de vroegere almacht van Moskou, lijkt het ook met Vadertje Vorst in Oekraïne steeds meer gedaan.
Toch blijven kinderen, zeker in het door dood en verderf verscheurde Oekraïne, verlangen naar feesten, naar het magische, naar het wonderlijke, naar warmte, naar geborgenheid, naar een diep geloof in de menselijke goedheid. Dat het grootste cadeau voor hen vrede is, mag aan de vooravond van Kerst als een cliché klinken. Maar werd dat cliché maar eens bewaarheid.