Deze Nederlandse boeken zijn een succes in het buitenland

De boekenwereld kijkt dit jaar naar Nederland en Vlaanderen. Welke Nederlanders schreven de internationale succesverhalen?

Half oktober strijkt de ganse boekenindustrie neer in Frankfurt voor de jaarlijkse Buch-messe. Als mieren krioelen tienduizenden uitgevers, boekhandelaren, bibliothecarissen en journalisten er over de pakweg 190.000 vierkante meter aan beursvloer. Afspraken duren maar kort, en elk kwartier voltrekt zich een enorme stoelendans. Boeken worden er nauwelijks verkocht, vertaalrechten des te meer.

In 2016 zijn Nederland en Vlaanderen gezamenlijk ‘gastland’ in Frankfurt, een hoofdrol die zich doorgaans vertaalt in een piek in de aandacht voor schrijvers uit het betreffende taalgebied. Organisaties die de belangen van het boekenvak vertegenwoordigen – en daarvan heeft Nederland er nogal wat – hebben de gelegenheid aangegrepen om van 2016 het Jaar van het Boek te maken. Het Letterenfonds, dat buitenlandse uitgevers enthousiast maakt voor Nederlandse boeken en faciliteert bij vertalingen, verleende in 2015 zo’n 5,7 miljoen euro aan subsidies. Vanwege het gastlandschap verwacht het fonds in 2016 ‘een substantieel hoger activiteiten en -uitgavenniveau’. Voor activiteiten die in verband staan met ‘Frankfurt’ is alvast een kleine 1,3 miljoen euro gereserveerd.

Voor Nederlandse auteurs met internationale ambities leiden alle wegen langs Duitsland. Als een Duitse uitgever tot de vertaling van een Nederlands werk besluit, betekent dat een enorme groei van de afzetmarkt. Maar bovenal is het dé manier om ook in de rest van de wereld onder de aandacht te komen. De wereld telt immers veel oplettende uitgevers die de Duitse taal machtig zijn en kijken naar wat er in de Duitse boekwinkels ligt, en zo alsnog in aanraking komen met van oorsprong Nederlandse boeken.

Alle remmen los

Niet verwonderlijk dus dat bij de Nederlandse boekenmakers alle remmen los gaan in de aanloop naar ‘Frankfurt’. Een cohort schrijvers is op tournee door Duitsland gestuurd. En Mönchengladbach was het decor van een discussieavond over J.J. Voskuils Het Bureau.

Alle literatuur is provinciale ­literatuur, concludeerde W.F. ­Hermans ooit, en er bestaat niet zoiets als wereldliteratuur. Zo bezien is Nederland niet meer dan een literair buitengewest; de ­internationale aandacht voor ­Nederlandse schrijvers is bescheiden. Niettemin zijn er uitschieters, van wie Anne Frank ironisch genoeg het succesvolst is. Op deze pagina’s opmerkelijke literaire (en minder literaire) exportproducten, toen en nu.

Duitsland

Cees Nooteboom was in 1991 vrijwel onbekend in Duitsland. Totdat, zo reconstrueerde hoogleraar Olf Praamstra, literatuurcriticus Marcel Reich-Ranicki op de Duitse televisie de vertaling van Het volgende verhaal het beste buitenlandse boek van het jaar noemde. Vele herdrukken waren het gevolg, en ook de verkoop van Nootebooms eerdere werk schoot omhoog. Harry Mulisch’ Die Entdeckung des Himmels was in Duitsland het op twaalf na best verkochte boek in 1993. De succesvolste levende Nederlandse schrijver bij de oosterburen is Maarten ’t Hart: dertien van zijn boeken haalden de bestsellerlijsten, met Das Wüten der ganzen Welt als langlopend succesverhaal.

China

In China is De kleine Johannes (1884) van Frederik van Eeden een klassieker: hoogleraar Olf Praamstra telde al zeker veertien herdrukken. Van Eeden dankte zijn succes aan de gevierde literator Lu Xun (1881-1936), die stuitte op een Duitse vertaling en als een blok viel voor het Nederlandse sprookje.

Japan

Als gevolg van het handelsmonopolie was Nederland gedurende twee eeuwen het enige westerse land met invloed in Japan. Toch zijn ­Nederlandse schrijvers er nooit erg in trek geweest. De enige in het Japans vertaalde schrijver was lange tijd Jan Bastiaan Christemeijer, een negentiende-eeuwse mis­daadschrijver die de Nederlandse literatuur­­canon nooit heeft gehaald. Tegenwoordig is Dick Bruna’s Nijntje er extreem populair.

Rusland

Simon Carmiggelt (1913-1987) had een enorme schare fans in de toenmalige Sovjet-Unie. De liefde van de Russen voor de Nederlandse schrijver-columnist begon vermoedelijk met het verhaaltje ‘Honger’, dat Carmiggelt tijdens de oorlog ondergronds publiceerde. Ook erg geliefd onder (jeugdige) Russen was Annie M.G. Schmidt. Haar boek Heksen en zo uit 1964 verscheen in 1993 in een oplage van vijftigduizend in het Russisch.

Verenigde staten

Jan de Hartog (1914-2002) werd vooral bemind buiten zijn geboorteland. De voormalige Engelandvaarder schatte dat van zijn The Captain alleen al meer dan een miljoen exemplaren zijn verkocht in de Verenigde Staten. In Nederland kwam de teller waarschijnlijk niet boven de vijftienduizend.

> Van Het Achterhuis zijn wereldwijd meer dan tien miljoen exemplaren verkocht. Anne Frank is daarmee de meest gelezen Nederlandstalige auteur ooit.

> In 2016 verschijnen ruim 250 Nederlandse en Vlaamse titels in een Duitse vertaling. Dat zijn er ruim tweemaal zoveel als in een normaal jaar.

> In 2015 werd oorspronkelijk Nederlands werk onder meer uitgebracht in de talen Tamil, Urdu, Xhosa, Swazi, Zuid-­Ndebele, Zoeloe en Zuid-Sotho. Vooral kinderboekenschrijver­ Edward van de Vendel is populair in Afrika.

> Nog nooit viel de Nobelprijs voor Literatuur, de ultieme internationale erkenning, een Nederlander te beurt. Cees Nooteboom was er dichtbij: de Zweedse Academie liet tweemaal een rapport opstellen over de reisschrijver.

> Niet erg literair, ook geen beroemdheid, wel heel succesvol: Eline Snel (62) schrijft over mindfulness voor kinderen, en verkocht wereldwijd al zo’n 250.000 boeken.

Aantal vertalingen, inclusief herdrukken (in de periode 1980-2013)

1 Cees Nooteboom: 352
2 Harry Mulisch: 166
3 Hella S. Haasse: 118
4 Arnon Grunberg: 108
5 Maarten ’t Hart: 92
6 Margriet de Moor: 91
7 Janwillem van de Wetering: 74
8 Kader Abdolah: 72
9 Renate Dorrestein: 71
10 Anna Enquist: 70

Bron: Heilbron – Nederlandse kunst in de wereld