Geladen met Molukse herinnering

In het Drents Museum in Assen is tot oktober de indrukwekkende tentoonstelling Menyala te zien, die aan de hand van honderd vaak persoonlijke voorwerpen de geschiedenis vertelt van de Molukkers in Drenthe. De Moluks-Drentse gemeenschap stond een recordaantal objecten in bruikleen af.

Nogal opdringerig staan de enorme parabolische antennes van de Radiosterrenwacht op het gras van het voormalige Kamp Westerbork. Begin jaren zeventig werden de barakken van het kamp – destijds het Molukse woonoord Schattenberg – voor deze ­futuristische kolossen gesloopt. Een symbolische daad. Westerbork – dat in luttele decennia vluchtelingenkamp, doorgangskamp, interneringskamp én woonoord voor zo’n 2.000 Molukkers uit Indonesië was geweest – moest een plek van de toekomst worden. Wég met het beladen verleden.

Die ambitie is mislukt, moet je een halve eeuw later vaststellen. Naast Herinneringscentrum Kamp Westerbork twee kilometer verderop, wordt ook het voormalige kampterrein zelf onverminderd bezocht door het verleden. Zoals op deze regenachtige donderdag in april.

Gebouwen laten zich gemakkelijker slopen dan herinneringen

Ter gelegenheid van de tentoonstelling Menyala. De buitengewone geschiedenis van de Molukkers in Drenthe houdt het Drents Museum in Assen een ‘herinneringstour’ langs Drentse plekken die zijn geladen met Molukse herinnering. Zoals woonoord Schattenberg. Ter oriëntatie zijn er alleen nog de bomen. Maar als oud-bewoner Anis de Fretes vertelt over zijn jeugd, verdeelt hij de bewoners nog steeds in ‘zestigers’ en ‘tachtigers’ – naar de baraknummers. Gebouwen sloop je makkelijker dan herinneringen.

De verhalen tijdens de herinneringstour maken het Molukse verhaal in Drenthe opeens heel tastbaar. En dat is precies de bedoeling van Menyala – ‘schittering’ in het Maleis. Het verhaal van de Molukkers in Drenthe, zegt conservator geschiedenis Jan van Zijverden, is sterk ‘gecanoniseerd’: een verhaal in hoofdlijnen die iedereen wel kent. KNIL-sol­daten, barakken, gewelddadige acties. Menyala wil juist laten zien dat de Moluks-Drentse geschiedenis niet iets abstracts is, maar iets van individuele Drentse Molukkers. Van pijn en verontwaardiging, maar ook van veerkracht en ambitie.

Menyala vertelt de Molukse verhalen aan de hand van honderd voorwerpen

Cruciaal was de inbreng van zeven jonge Molukkers met wortels in Drenthe, die in de Molukse gemeenschap verhalen en voorwerpen verzamelden. Het resultaat was overweldigend. Menyala vertelt honderd verhalen aan de hand van honderd voorwerpen. Meer dan de helft is particulier bruikleen. Nog nooit kreeg het museum er zo veel. Ontroerend detail: geen van de bruikleengevers voerde een financiële waarde op. Alleen emotionele waarde.

De tentoonstelling gaat de littekens aan zowel Molukse als Nederlandse zijde niet uit de weg, maar in plaats van de overbekende beelden krijg je vaak alledaagse objecten die dat ingewikkelde, beladen en gecanoniseerde verleden klein en tastbaar maken. Persoonlijk. Dat begint al bij het begin: het logboek waarin VOC-soldaat Laurens Bruiten uit Hoogeveen in 1726 aanmonstert op de Berkenroode naar Batavia.

Bijna jammer dat al die spullen na de expositie teruggaan naar de eigenaren

Het beladen verleden eindigt in zekere zin met een stille getuige van de laatste Molukse actie: de gijzeling in het Provinciehuis in Assen. Het gaat om een Samsom-kalender uit 1978, die was meegenomen door een van de gegijzelden. Bij 13 maart had een Molukse gijzelnemer geschreven: ‘ongeluksdag voor provinciehuis’.

Maar wat eigenlijk de meeste indruk maakt, is hoeveel voorwerpen Drentse Molukkers blijken te hebben bewaard. Hoeveel herinneringen lagen te wachten op ontdekking. Van de overheidsbrieven die Molukse wrok moeten hebben opgewekt, tot het zelfgemaakte keukengerei en de zelfgemaakte fluit die getuigen van Molukse veerkracht. Het is bijna jammer dat al die spullen na de expositie teruggaan naar de rechtmatige eigenaren.