Oppenheimer: opkomst en ondergang van een genie ★★★★★

Dit was het dilemma van Robert Oppenheimer: kan een wetenschapper de vooruitgang stoppen uit angst voor wat de wereld zal doen met zijn ontdekking, in zijn geval: de atoombom?

Die worsteling staat centraal in de biopic Oppenheimer van de altijd zo ambitieuze Britse ­regisseur Christopher Nolan. Nu levert hij weer een epische film van drie uur af, en we mogen alleen maar blij zijn dat zo’n megaproductie – tussen alle superhelden door – ook nog in Hollywood wordt gemaakt.

Met een budget van ruim 100 miljoen dollar (circa 89 miljoen euro) haalt Nolan alles uit de kast. De beelden van de Nederlands-Zweedse ­cameraman Hoyte van Hoytema zijn bij de sleutelscènes overweldigend. En ook de hoofdrol van de Ier Cillian Murphy – van de hitserie Peaky Blinders – is geloofwaardig genoeg.

Zo dringen we door in het brein van deze getourmenteerde wetenschapper. Je hoeft geen bèta-opleiding te hebben om te begrijpen waar het allemaal om draait. Wel wordt hardop van de kijker gevraagd om mee te denken over de morele kwesties waarvoor Oppenheimer zich gesteld ziet.

Oppenheimer concurreert met Barbie en Tom Cruise

In Nederland is de biopic uitgebracht in liefst 161 zalen. Of dat aantal standhoudt, is de vraag met zo’n highbrow-insteek. Zeker met de zomer-popcornfilms Barbie, de nieuwe Tom Cruise en de allerlaatste Indiana Jones in de zalen ernaast. Licht amusement versus een complexe reconstructie van een ontdekking die de twintigste eeuw op zijn kop zette. In thrillervorm, dat wel.

Vaststaat dat de geboren New Yorker Robert ­Oppenheimer (1904-1967) in zijn diepste wezen een tragische figuur is. Onzeker als student, op het neurotische af. Hij wordt geplaagd door visioenen over verregaande destructie. Evenzogoed krijgt hij in 1943 de leiding over het Manhattanproject op de militaire basis Los Alamos in New Mexico.

Dat doet hij onder het toeziend oog van luitenant-generaal Leslie Groves (Matt Damon). Die vertelt dat er haast bij is: in nazi-Duitsland werken ze aan een vergelijkbaar atoombom-project, en daar liggen ze zeker een jaar voor. Nog een geluk bij een ongeluk dat, door het verregaande antisemitisme op de universiteiten, Duitsland zijn beste Joodse wetenschappers kwijt is – ­onder wie de naar Amerika gevluchte Albert Einstein.

Gevierd wetenschapper valt van zijn voetstuk

De inhaalslag lukt, en de faam van Robert Oppenheimer stijgt tot ongekende hoogte. Op de cover van Time, een veelgevraagd spreker, medailles – het houdt niet op. Totdat Robert en zijn acht jaar jongere broer Frank – die ook in het team zit – wroeging krijgen. Ze weten dat ze een monster hebben geschapen, de beelden van Hiroshima en Nagasaki spreken voor zich.

De legertop wil niets daarvan horen. Op de drempel van de Koude Oorlog willen zij juist doorpakken met een waterstofbom die nog duizendmaal krachtiger is. Protesten van Robert Oppenheimer leiden tot een hoorzitting in Washington. Daar valt de gevierde wetenschapper van zijn voetstuk.

Opkomst en ondergang van een genie – zo had deze film ook kunnen heten. Het dramatische verhaal is gebaseerd op de met een Pulitzerprijs bekroonde biografie American Prometheus (2005) van het schrijversduo Kai Bird en Martin J. Sherwin. Een fascinerend boek, dat u er na de film best nog eens bij kunt pakken.