De waan van de dag vernauwt onze blik. We moeten daarom blijven reflecteren op de westerse cultuur. De kroning van de Britse koning Charles III biedt een uitgelezen kans daartoe, schrijft Afshin Ellian.
Charles III zelf is niet bijzonder, zijn kroning was dat wel. Ondanks de moderne elementen die de Britten eraan toevoegden, was die grotendeels middeleeuws. Het Verenigd Koninkrijk is wellicht de enige monarchie die de belangrijkste tradities uit die tijd in stand houdt. Tijdens Charles’ kroning op zaterdag 6 mei 2023 zagen we de contouren van de middeleeuwse politieke theologie, die voor het eerst is uiteengezet door de grote Duitse geleerde Ernst Hartwig Kantorowicz (1895-1963).
Zijn van oorsprong Oost-Europese familie behoorde tot de perfect geïntegreerde Joodse families in Duitsland. De anticommunistische Kantorowicz was populair bij rechtse en zelfs uiterst rechtse groeperingen. Zijn populariteit bereikte een hoogtepunt door zijn biografie over de Rooms-Duitse keizer Frederik II (1194-1250). Paus Gregorius IX veroordeelde Frederik als antichrist. Omdat Frederik een pauselijke aanslag vreesde, ronselde de keizer – die ook Arabisch sprak – moslims als bewakers.
Frederik werd gezien als een verlichte keizer. Hij stichtte een rechtenfaculteit in Napels, een soort eerste staatsuniversiteit. Hij erfde de titel ‘Koning van Jeruzalem’, maar was niet tot oorlog bereid – voor Rome een reden om hem als afvallige te beschouwen. Als eerste christelijke keizer sloot hij een verdrag met moslims over Jeruzalem. De buitenlandse betrekkingen beschouwde hij als een staatskwestie, niet als een kerkelijke. Van de Egyptische sultan Al-Kamil – een neef van Saladin, de veroveraar van Jeruzalem – kreeg Frederik Jeruzalem terug, op de Tempelberg, de Al-Aqsamoskee en de Rotskoepel na. Frederik mocht geen soldaten naar Jeruzalem sturen, want hij kreeg het al zonder het te veroveren. De keizer ging naar Jeruzalem en er gebeurde inderdaad niets, tot verontwaardiging van de kalief in Bagdad.
De twee lichamen van de Koning
Het boek van de Joodse Kantorowicz streelde de nationale gevoelens van Duitsers in de jaren twintig en dertig, maar dat werd anders onder de nazi’s. Kantorowicz ontvluchtte Duitsland en schreef in Amerika zijn tweede monumentale boek, over de politieke theologie van christelijke monarchieën: The King’s Two Bodies (1957). Wat er gebeurde op Charles’ kroning legde Kantorowicz daarin al uit.
De Koning bezit, naar analogie van Christus, twee lichamen. Een menselijk lichaam, en een politiek lichaam, met symboliek als een kruis, scepter, zwaard en nederigheid ten overstaan van God, bij wiens gratie hij de macht heeft. De middeleeuwse Koning incorporeerde het religieuze en het politieke. Hij was het medium dat conflicten beslechtte en gerechtigheid liet zegevieren. De macht van de Koning, met al zijn attributen, belichaamde letterlijk de maatschappij, die in zijn lichaam haar eenheid zag weerspiegeld. Dit verdween in de moderne tijd. De Britten houden op bijzondere wijze de herinnering daaraan levend.
Kroning Charles leidt af van modern legitimiteitsprobleem
Wie de politieke theologie uit de Middeleeuwen niet begrijpt, begrijpt ook de secularisatie in de moderne tijd niet. Dat is wat Kantorowicz ons leert. Hij genoot aanvankelijk vooral faam onder rechtshistorici, maar werd in bredere kring bekend nadat de Franse filosoof Claude Lefort (1924-2010) zijn theorieën gebruikte om de moderne democratie te analyseren.
Met de Franse koning Lodewijk XVI werd in 1793 ook de middeleeuwse legitimatie van de macht onthoofd. De moderne democratie verkrijgt zijn legitimatie niet van God, zoals bij de Koning het geval was, maar van het volk. Het is eigen aan onze manier van denken en handelen: we kijken niet naar de hemel, maar naar elkaar. En dan zien we verschillende machtsclaims. Daar begint het legitimiteitsprobleem.
Kroning Charles leidt af van modern legitimiteitsprobleem
Britten verlangen er niet naar om in de Middeleeuwen te leven. Toch houden ze de tradities uit die tijd in ere. Met een God zonder politieke macht, maar als symbolische rechtvaardiging van die macht.
Bij de kroning waren voor het eerst vertegenwoordigers van andere religies aanwezig: zoroastrisme, baha’i, jodendom, islam en boeddhisme. Allen verenigd rond de christelijke Middeleeuwen, toen de verovering van anderen zonder geweld gebeurde. Charles III deed mij denken aan Frederik II. Zijn kroning was een magnifieke christelijke gebeurtenis.