Een afbeelding bekladden: waarom raken klimaatactivisten het publiek daarmee? Omdat het een vorm van geweld is die past in het rijtje ecocide, domicide en andere ‘cides’. Dat schrijft Liesbeth Wytzes.
Domicide. Voor mij een nieuw begrip, dat past in die lange rij narigheid die eindigt op -cide (van het Latijnse werkwoord caedere, slaan, doden). Wat staat er nog meer in dat rijtje? Natuurlijk homicide, moord, een begrip zo oud als de mensheid. We doen het graag. Dan patricide, de moord op een vader, en matricide, de moord op de moeder. We hebben fratricide, het doden van je broer, sororicide, dan is je zuster het haasje, infanticide, een kind, met als onderverdelingen foeticide, dan wordt het ongeboren kind gedood, en neonaticide, de moord gebeurt binnen 24 uur na de geboorte.
Doen de ouders het, dan is er sprake van filicide. Daartegenover staat senilicide, het doden van een oud mens. Oerpogingen om bevolkingsgroei te beheersen, zullen we maar zeggen. Dan hebben we femicide, het doden van een vrouw, een speciale onderverdeling van homicide, want vrouwen zijn immers ook mensen. Deze vorm van moord staat tegenwoordig erg in de aandacht, omdat er zo veel vrouwen worden gedood. Vooral op het continent Afrika, dat met jaarlijks 20.000 slachtoffers bovenaan staat, rap gevolgd door Azië met 18.400. Amerika telt 7.900 gevallen, Europa 2.300. In 2023 stierven er in Nederland 26 vrouwen door femicide (van de 126 moorden in 2023).
En natuurlijk genocide, een begrip dat dateert van 1948. Genocide komt voort uit het gedachtegoed van twee juristen, Raphael Lemkin (1900-1959) en Hersch Lauterpacht (1897-1960), twee Joden die rechten studeerden aan de universiteit van wat toen Lemberg heette, de stad in Oekraïne die later Lvov en nu Lviv heet. Tijdens de Holocaust, de periode in de nabije geschiedenis die sommigen tegenwoordig maar liever verdoezelen, verloren ze allebei zowat hun hele familie, onder wie hun ouders. Bewonderenswaardig genoeg gaf dat hun de kracht om zich in te spannen voor de erkenning van genocide. Voor 1948 kon je je eigenlijk niet verweren tegen de overheid. Het zou best kunnen dat hun ideeën zijn geïnspireerd door de gruwelen van de Holodomor, de in de jaren dertig door Rusland gecreëerde hongersnood in Oekraïne waardoor miljoenen mensen stierven.
Vernietiging van huis en haard is een misdaad
In het geval van ecocide vernietig je willens en wetens de natuur, ook al levert dat grote ellende op. Op 30 november 2023 is een wetsvoorstel Strafbaarstelling Ecocide ingediend bij de Tweede Kamer. Heel goed!
Over domicide is in 2001 een boek verschenen genaamd Domicide: The Global Destruction Of Home. De vernietiging van huis en haard is standaard onderdeel van een oorlog, vroeger en nu. Dat heb je nu eenmaal met bommen en brand. Of het nu Rotterdam is, Dresden, Homs of Gaza, het is diep ingrijpend als je huis, met je eigen spulletjes, vol herinneringen, wordt vernietigd. Het is een deel van jezelf. Er zijn mensen die domicide, net als genocide, als een misdaad tegen de mensheid zien.
Ik kwam domicide tegen in een stuk in The New York Times uit 1885. Iemand heeft het plan opgevat het huis van president Ulysses S. Grant af te breken, te verplaatsen en opnieuw op te bouwen. Dat, zegt de anonieme auteur, is domicide. Hij geeft er een iets andere draai aan dan wij nu, want de auteur vindt een onbewoond huis een zielloos omhulsel. ‘Als je een huis afbreekt met de bedoeling het ergens anders op te bouwen, vermoord je het.’ Kortom: een huis moet worden bewoond, daar waar het is gebouwd. Als een verwoeste stad wordt herbouwd in oude stijl, heeft dat vaak ook iets zielloos. Daarom vinden we het stom als rijke mensen een huis kopen en afbreken om er iets ‘beters’ te bouwen. Domicide is dus ook moord, maar niet op iets wat leeft.
Notre Dame
Ik zou hier nog een nieuw begrip aan willen toevoegen: iconicide, de moord op een afbeelding. Dat raakt ons ook erg, daarom halen activisten die schilderijen bekladden vaak het nieuws. Daarom staan we huilend te kijken naar de brandende Notre Dame, of naar de brokstukken van de boeddha’s van Bamyan in Afghanistan, die na 1.500 jaar werden vernietigd door boze moslims.
Het is vreemd, maar het zien van een totaal verwoeste stad grijpt ons soms net zo aan als berichten over de doden die er zijn gevallen. Al is dat natuurlijk erger.