De discussie over de oonderwijsbegroting roept de vraag op waarom er twee Kamers zijn en hoe de Eerste Kamer de onderwijsbegroting kan beïnvloeden, merkt Carla Joosten op.
Het kabinet heeft geen meerderheid in de Eerste Kamer en kan blijkbaar bij voorbaat al niet rekenen op steun van de oppositie als de onderwijsbegroting daar aan de orde komt. Het komt vaker voor dat beleidsplannen op deze manier onder druk komen te staan, in politiek gevoelige periodes.
Wat zegt dit over de Eerste Kamer? Op het eerste gezicht vooral dat die aan de leiband loopt van de Tweede Kamer, wat vragen oproept over de macht en rol van de senaat bij cruciale kwesties als deze onderwijsbegroting. Er is immers nog geen echt debat geweest tussen NSC-minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Eppo Bruins en de senatoren. Maar blijkbaar doet dat er niet toe.
De minister moet de partijen al tegemoet komen vóór de stemming over de onderwijsbegroting in de Tweede Kamer. Zo niet, dan kan Bruins het in de Eerste Kamer wel vergeten. Dan verwerpt die Kamer de begroting, iets wat sinds 1907 niet meer voorkwam. Echt debat erover is er alleen in de achterkamertjes, tussen regering en oppositie in de Tweede Kamer. Een oppositie die doorgaans tranen plengt over de democratische rechtstaat, maar nu even niet.
De Eerste Kamer zit momenteel in een vernederende positie
De Eerste Kamer kan voorstellen alleen maar verwerpen, niet wijzigen. Daarom gebeurt het wheelen en dealen in de Tweede Kamer. Toch tamelijk vernederend voor die Eerste Kamer, met zijn voorname uitstraling.
Officieel is de senaat de Kamer van heroverweging, die de kwaliteit van de wetgeving beoordeelt op ‘rechtmatigheid, handhaafbaarheid en uitvoerbaarheid’. Dat klinkt als een instituut met bedaagde senatoren die louter kijken naar vrij technische aspecten van wetten. Maar zo is de praktijk al decennia niet. Zeker niet als kabinetten er geen meerderheid hebben.
Dat zijn de tijden waarin de oppositie in de Tweede Kamer zich groot maakt en dreigt in de Eerste Kamer wetgeving – in dit geval zelfs een hele begroting – te torpederen. ‘Straks zal het kabinet, voordat het in de Eerste Kamer iets wil bereiken, eerst langs mij moeten in de Tweede Kamer,’ riep in 2019 toenmalig GroenLinks-leider Jesse Klaver.
Eerste Kamer macht en rol in onderwijsbegroting
Het illustreert perfect hoe politiek de Eerste Kamer is. Die is niet alleen een juridisch instituut. Ook hier draait het om macht, zeker in tijden dat de politiek is versnipperd, zoals nu. Beide Kamers tellen liefst vijftien fracties. Een partij als de SGP gedijde goed in de jaren dat de kabinetten-Rutte geen meerderheid hadden in de senaat. ‘Dat er iets meer aandacht kwam voor de eenverdiener, komt ongetwijfeld doordat de SGP soms nodig is om kabinetsvoorstellen erdoor te krijgen,’ zei bijvoorbeeld ooit een tevreden SGP-senator Peter Schalk.
Ook de eenmansfractie van 50PLUS hamert graag op de eigen onmisbaarheid in het Haagse machtsspel. De invloed van 50PLUS is groter dan die ene senaatszetel doet vermoeden. ‘Voor het kabinet-Schoof, dat in de Eerste kamer slechts kan rekenen op 30 zetels, telt elke zetel in de Eerste Kamer,’ hield 50PLUS-senator Martin van Rooijen zijn partij eerder dit jaar voor. ‘Het kabinet luistert goed naar ons en ministers nemen contact met ons op. Het is ook de premier niet ontgaan dat wij soms op de wip zitten, een spilfunctie hebben. Als een van de eerste fractievoorzitters werd ik uitgenodigd voor een gesprek met de premier.’
Maar 50PLUS is niet betrokken bij het voorspel in de Tweede Kamer, waar de partij niet meer is vertegenwoordigd. Daar proberen D66, CDA, ChristenUnie, SGP en JA21 de onderwijsbezuinigingen van tafel te krijgen. De coalitie onder leiding van PVV-fractievoorzitter Geert Wilders onderhandelt deemoedig in de hoop zich te verzekeren van een meerderheid in de Eerste Kamer.
Veel macht bij partijen die bij de Kamerverkiezingen flink verloren
Het leidt ertoe dat partijen die flink verloren bij de verkiezingen voor de Tweede Kamer, macht kunnen uitoefenen ten koste van de winnaars die een meerderheid wisten te vormen. Doordat de Eerste Kamer, die nota bene indirect wordt gekozen door Provinciale Staten, een andere samenstelling heeft. De discussie over de noodzaak van twee Kamers zal wel weer even oplaaien, waarna de karavaan verder trekt.
Maar in een tijd dat grote woorden klinken over de rechtstaat is ook dit thema best een discussie waard. Wat als straks de onderwijsbegroting met één stem verschil wordt weggestemd door de senaat? Roept dat niet opnieuw vragen op? Schaadt dat niet de democratische rechtstaat?