Na een aantal vreselijke incidenten en steekpartijen door buitenlanders waarbij dodelijke slachtoffers vielen, heeft Duitsland aangekondigd de grenscontroles aan te scherpen. Daarover bestaat veel ophef. Maar hoe zit het nou echt? Een overzicht.
De strenge grenscontroles gaan in op maandag 16 september. Volgens minister Nancy Faeser (SPD) van Binnenlandse Zaken is het een tijdelijke maatregel. Zij wordt in haar plannen ten minste gesteund door de invloedrijke leider van de CDU, Friedrich Merz, die een nationale asielcrisis wil uitroepen. Dat zou extra inperkende mogelijkheden bieden.
‘Als de Europese Unie de buitengrenzen niet kan bewaken, moet Duitsland de eigen grenzen sluiten,’ aldus Merz. Hij verbindt daar geen termijn aan: ‘Zo lang als nodig is.’
1. Wat zegt het Verdrag van Schengen over grenscontroles?
Duitsland hoort, net als Nederland, met in totaal 29 landen bij het Schengengebied. Dat betekent: onderlinge open grenzen en vrij verkeer van personen en goederen.
Sinds 2011 mogen volgens het Verdrag van Schengen (het eerste dateert van 1985, daarna werd het af en toe gewijzigd) tijdelijk grenscontroles worden gehouden in drie gevallen.
Onder te voorziene omstandigheden, zoals extreme drukte vanwege een groot evenement.
In urgente gevallen kunnen grenscontroles voor tien dagen worden ingevoerd, met telkens een mogelijke verlenging van twintig dagen, tot een maximum van twee jaar.
Als er sprake is van aanhoudende tekortkomingen van de lidstaat.
In sommige gevallen zijn inmiddels al periodes verlengd. De Europese Commissie moet van tevoren worden ingelicht.
Ongetwijfeld beroept Duitsland zich op artikel 34 van de Schengengrenscode zoals overeengekomen op 24 april 2024: ‘Bij optreden tegen bedreigingen voor het Schengengebied kan het in uitzonderlijke gevallen als uiterste middel mogelijk nodig zijn dat de lidstaten maatregelen aan de binnengrenzen nemen. Aangezien de tijdelijke herinvoering van grenstoezicht aan de binnengrenzen gevolgen heeft voor het vrije verkeer van personen, dient een besluit tot herinvoering van dergelijk grenstoezicht te worden genomen in overeenstemming met gezamenlijk overeengekomen criteria en terdege te worden kennisgegeven aan de Commissie, het Parlement en de Raad of te worden aanbevolen door een instelling van de Unie.
De lidstaten blijven bevoegd om te bepalen of tijdelijke herinvoering of verlenging van grenstoezicht noodzakelijk is. Krachtens de bestaande voorschriften is herinvoering van grenstoezicht aan de binnengrenzen toegestaan wanneer gedurende beperkte tijd in één lidstaat sprake is van een ernstige bedreiging van de binnenlandse veiligheid of de openbare orde. Met name kunnen terrorisme en georganiseerde criminaliteit, grootschalige noodsituaties op het gebied van de volksgezondheid of grote of belangrijke internationale gebeurtenissen, bijvoorbeeld op het gebied van sport, handel of politiek, een ernstige bedreiging van de openbare orde of de binnenlandse veiligheid vormen.’
2. Maar werd er dan helemaal niet meer gecontroleerd?
Zeker wel. Vanwege aanhoudende terreurdreiging en migratiestromen hebben landen als Oostenrijk, Frankrijk en Duitsland altijd tijdelijke grenscontroles gehouden.
Ook tijdens het EK voetbal werden de grenzen gecontroleerd. Dat valt dan onder te voorziene omstandigheden. Ook andere landen hebben al een tijdlang toestemming van de Europese Commissie voor het uitvoeren van tijdelijke grenscontroles. Die blijken overigens aan de grens tussen Oostenrijk en Slovenië behoorlijk permanent.
Sinds 2023 wordt al gecontroleerd aan de grenzen in het oosten en zuiden van de Bondsrepubliek. Die tijdelijke controles langs de grenzen met Oostenrijk, Tsjechië, Polen en Zwitserland hebben erin geresulteerd dat ongeveer dertigduizend mensen toegang werd geweigerd.
3. Hoe lang is de Duitse grens?
In totaal 3.618 kilometer. In 2023 waren er volgens de Duitse politie 127.000 illegale grensoverschrijdingen. Duitsland heeft negen buurlanden: Denemarken, Polen, Tsjechië, Oostenrijk, Zwitserland, Frankrijk, Luxemburg, België en Nederland. Er zijn 354 grensovergangen tussen Nederland en Duitsland.
4. Wie wordt er gecontroleerd?
De controles dienen om buitenlanders zonder geldige documenten of visa tegen te houden, net als asielzoekers die al geregistreerd zijn in een ander land binnen de Europese zone.
Overigens werden ook in 2015 strenge grenscontroles opgelegd in Duitsland. Toen kwamen er in het eerste weekend van september alleen al in München twintigduizend asielzoekers. Op dit moment worden mensen teruggestuurd die in Duitsland geen asiel hebben aangevraagd of die een inreisverbod hebben.
Nederlanders moeten dus hun paspoort meenemen als ze de grens met Duitsland over willen. Wat het betekent voor het goederenvervoer, is nog niet duidelijk. Het is wel van groot economisch belang dat het soepel verloopt, dat is ook voor Duitsland duidelijk.
Niemand wil taferelen zien zoals ze rond de Britse grenzen zijn ontstaan door de Brexit: enorme files en urenlange wachttijden. Daarom heeft de transportsector, niet verbazingwekkend, meteen bezorgd gereageerd. Wachten kost geld: honderd euro per chauffeur per uur.
5. Hoe liggen deze maatregelen politiek?
De tijden zijn veranderd sinds voormalig bondskanselier Angela Merkel tien jaar geleden de historische woorden ‘Wir schaffen das’, we kunnen dit aan, uitsprak na de grote toestroom van vooral Syrische vluchtelingen.
Optimisme heeft plaatsgemaakt voor realisme: Duitsland, economisch kwakkelend, kraakt in alle opzichten in zijn voegen. Zeker na de schokkende aanslagen in Solingen en Mannheim, beide door vluchtelingen, is de wind gedraaid.
Inmiddels stemt 73 procent van de bevolking in met de grenscontroles. Minister Faeser: ‘We willen illegale immigratie verder aan banden leggen en ons beschermen tegen de acute dreiging door islamitisch terrorisme en zware criminaliteit.’
Het besluit is ongetwijfeld afschrikwekkend bedoeld, want het is nog maar de vraag of er genoeg personeel bij politie en douane is om de maatregel uit te voeren.
Uiteraard zijn er politici die bezwaar maken tegen de plannen en ze juridisch aanvechtbaar vinden, ook binnen Faesers partij. In Duitsland speelt ongetwijfeld de opkomst van de rechts-populistische AfD mee: die partij voerde succesvol campagne door te hameren op het belang van veiligheid.
De grensmaatregelen zijn een onderdeel van een veel groter pakket maatregelen, waaronder het korten van uitkeringen voor vluchtelingen die worden uitgezet, een verbod op messen tijdens grote evenementen en het gebruik van gezichtsherkenning door de politie.
Of Nederland het Duitse voorbeeld volgt, is niet duidelijk. In het Hoofdlijnenakkoord staat wel dat het kabinet de grenscontroles en -bewaking wil intensiveren.
6. Komt er grenscontrole tussen Nederland en Duitsland?
Waarschijnlijk wel. Hoewel het nog afwachten is hoe de maatregelen precies worden uitgewerkt, heeft Duitsland aangekondigd álle buitengrenzen te gaan controleren: vanzelf betekent dat ook die met Nederland. Al is dat expliciet nergens zo benoemd door de Duitse regering.
Schrijf u in voor onze middagnieuwsbrief
Met de gratis nieuwsbrief EW middag wordt u dagelijks bijgepraat met commentaren en achtergronden bij de belangrijkste nieuwsverhalen.
