De feiten: Nederlanders keren zich af van het Duits
Zondag 23 februari mogen zo’n zestig miljoen Duitsers naar de stembus om een nieuwe Bondsdag te kiezen. De uitslag van de verkiezingen voor het Duitse parlement is ook voor Nederland relevant.
De landen zijn economisch innig verstrengeld. Voor Nederland is Duitsland de belangrijkste handelspartner; voor Duitsland is Nederland de nummer drie. In 2024 werd tussen de buurlanden voor 205 miljard euro verhandeld.
Acht nieuwe eerstejaars bij de studie Duits in Amsterdam
In het hoger onderwijs is het belang van die band steeds minder goed terug te zien.
Zo kondigde de Universiteit Utrecht recent aan de opleiding Duitse taal en cultuur met ingang van komend studiejaar stop te zetten. Aan de Groningse universiteit ging de studie Duits op in een brede bacheloropleiding, in Leiden werd dat ternauwernood voorkomen. De toekomst is ongewis.
Belangrijkste redenen zijn noodgedwongen bezuinigingen in combinatie met een krimpend aantal aanmeldingen. Waar nog wel op academisch niveau Duits wordt onderwezen, zijn de studentenaantallen inmiddels erg klein.
Aan de Universiteit van Amsterdam stroomden vorig jaar acht nieuwe eerstejaars in, in Nijmegen tien.
EW’s visie: Moderniseer de academische aandacht voor het Duits
Redacteur Nederland & Cultuur Joppe GloerichEen ronduit alarmistisch geluid klinkt bij het Letterenfonds en de Auteursbond. Daar wordt erop gewezen dat met het verdwijnen van hoogwaardige talenstudies waardevolle kennis over literatuur en cultuur van andere landen verloren gaat.
‘Wie zijn eigen taal en die van anderen verwaarloost, geeft culturele en economische waarden weg. Nederland is een kennisland en een draaischijf in de internationale handel.’ Dat laatste aspect biedt wellicht houvast voor de toekomst.
Er zijn uiteraard goede redenen om bij de bestudering van het Duits ruim aandacht te schenken aan taal, literatuur en cultuur, in brede zin. De studies Duits gaan ook al lang niet meer alleen over Goethe en grammatica. Begrip van de moderne Duitse samenleving en de politiek komt eveneens aan bod, en baankansen liggen er ook buiten het onderwijs.
Lessen uit Münster: een moderne aanpak werkt
Maar terecht of onterecht: aankomend studenten hebben veelal het beeld dat een universitaire opleiding Duits toch vooral leidt naar een baan als leraar of onderzoeker. Dat zijn eerbare beroepen, maar de afname van het aantal aanmeldingen wijst erop dat de studie steeds minder goed aansluit bij de ambities van aankomende studenten.
Het behoud van de – inderdaad belangrijke – kennis over Nederlandse grootste handelspartner, vergt modernisering van die studies. Kijk bijvoorbeeld eens naar Münster.
De universiteit in die stad, op een uurtje van Enschede, herbergt de grootste opleiding Nederlands ter wereld. Dat succes is voor een aanzienlijk deel te danken aan de aandacht die het Zentrum für Niederlande-Studien aldaar geeft aan de Duits-Nederlandse betrekkingen.
Nadruk ligt op economie, politiek, cultuur en geschiedenis. Alumni belanden er vaker in het bedrijfsleven of bij de overheid in de dynamische Euregio (het Nederlands-Duitse grensgebied) dan in het onderwijs.
Duitslandkennis loont op de arbeidsmarkt
Niet zo vreemd. In de grensregio’s wemelt het van de bedrijven en organisaties die voor hun omzet en bezigheden afhankelijk zijn van beide landen.
Beheersing van het Duits is voor Nederlanders zeer nuttig, maar dat geldt minstens zozeer voor kennis over bijvoorbeeld het Duitse arbeidsrecht, de politiek, de economie en het fiscale stelsel. Baankansen zijn er in overvloed in handel, transport, toerisme en infrastructuur.
Als jonge Nederlanders met een fascinatie voor Duitsland kunnen kiezen voor een studie waarin ook die aspecten aan bod komen, krijgt de academische aandacht voor Nederlands beste buur misschien weer de omvang die hij verdient.
Wat zeggen anderen over de verminderde populariteit van een studie Duits?
EW-columnist Pieter Waterdrinker ziet in de dreigende samenvoeging van de Leidse talenstudies een vorm van ‘linguïcide’. Volgens de oud-Ruslandcorrespondent, die zelf onder meer Russisch en Frans studeerde, is kennis van de taal de manier om andere culturen te doorgronden.
‘Een land waar de kennis en de beheersing van het Duits stilaan net zo exotisch wordt als die van het Oudpruisisch is natuurlijk gedoemd.’
Minder bezorgd is Thomas Vaessens, die zich als decaan van de Utrechtse Faculteit der Geesteswetenschappen genoodzaakt zag de studie Duits te staken.
Volgens hem kan interesse voor Duitsland ook in andere opleidingen worden gevoed. Als voorbeeld noemt hij geschiedenisstudenten die zich verdiepen in Duitse politiek.
Duitsers spreken meer Engels
Een veelgehoorde reden voor de afnemende belangstelling voor het Duits, is het feit dat steeds meer Duitsers het Engels beheersen.
Maar, zeggen Duitslandkenners, voor het opbouwen van een vertrouwensband met Duitsers, is beheersing van hun moedertaal nog altijd een enorme pre.