De VVD, of de Volkspartij voor Vrijheid en Democratie, is lange tijd beschouwd als de hoeksteen van rechts-liberaal beleid in Nederland. Maar over de vraag of de partij daadwerkelijk rechts is, bestaat steeds minder eenduidigheid. Dit artikel onderzoekt de politieke identiteit van de VVD en probeert te beantwoorden of de partij links of rechts is.
De historische basis van de VVD
De VVD werd opgericht in 1948 en had vanaf het begin een duidelijk liberaal profiel. Liberalisme, in de klassieke zin van het woord, draait om de bescherming van individuele vrijheden, de beperking van overheidsbemoeienis en het bevorderen van een vrije markteconomie.
De VVD stond bekend om haar teun voor lage belastingen, privatisering van overheidsdiensten en een terughoudend sociaal beleid. In deze context is de VVD historisch gezien altijd een partij geweest die stevig aan de rechterkant van het politieke spectrum stond.
Economisch rechts, sociaal… ook rechts?
Economisch gezien blijft de VVD tot op de dag van vandaag trouw aan haar liberale wortels. De partij pleit nog steeds voor lage belastingen, deregulering en een sterke nadruk op ondernemerschap. Ook tijdens de kabinetten Rutte I tot en met IV heeft de partij een reeks belastingverlagingen doorgevoerd, vooral voor bedrijven, en stond ze sceptisch tegenover omvangrijke overheidsuitgaven.
Op sociaal gebied is het beeld echter genuanceerder. Als het gaat om zorg en wonen, is de VVD voorstander van marktwerking en wordt ze gezien als rechts.
Daarnaast is de VVD de afgelopen decennia opgeschoven in haar opvattingen over sociale kwesties, zoals immigratie en veiligheid. Waar de partij voorheen nog een relatief open houding had ten aanzien van immigratie, heeft ze zich onder invloed van de veranderende maatschappelijke context en druk van populistische partijen strenger geprofileerd op dit thema.
De VVD neemt nu deel aan het kabinet-Schoof, dat voorstander is van strikte migratiecontroles, het beperken van de instroom van asielzoekers en het versterken van nationale veiligheid.
De opkomst van progressief liberalisme
Hoewel de VVD economisch en op bepaalde sociale kwesties duidelijk rechts is, heeft de partij op andere terreinen progressieve elementen geïntegreerd. De partij steunt bijvoorbeeld rechten voor LHBTQ+-gemeenschappen, een door de partij ‘pragmatisch’ genoemd drugsbeleid en milieumaatregelen die gericht zijn op duurzaamheid, hoewel die vaak op marktvriendelijke wijze worden ingevuld.
Deze standpunten zijn niet typisch rechts, en benadrukken de complexiteit van de politieke positionering van de VVD.
Bovendien heeft de VVD zich, onder leiding van Mark Rutte, gepositioneerd als een pragmatische partij die bereid is compromissen te sluiten met linkse partijen. Dit pragmatisme, gecombineerd met de bereidheid om progressieve waarden te omarmen, heeft geleid tot de perceptie dat de VVD op bepaalde gebieden naar het politieke midden is opgeschoven. Dit heeft geleid tot enige vervaging van de traditionele links-rechts-scheidslijn binnen de partij.
Machtspolitiek en ideologische flexibiliteit
De VVD heeft door de jaren heen bewezen een meester te zijn in machtspolitiek. Om aan de macht te blijven, heeft de partij strategische allianties gesloten met partijen die traditioneel ideologisch ver van haar verwijderd waren, zoals D66 en de PvdA. Deze coalities hebben de VVD gedwongen om op sommige vlakken water bij de wijn te doen, waardoor de partij zich genoodzaakt zag om soms linkse beleidsvoorstellen te accepteren.
Deze ideologische flexibiliteit, of zelfs opportunisme, roept de vraag op in hoeverre de VVD nog een duidelijk rechtse partij is. Sommigen beweren dat de VVD haar liberale idealen opoffert voor politieke macht. Anderen zien deze pragmatische benadering als een noodzakelijke realpolitik in een versnipperd politiek landschap.
Conclusie
Is de VVD links of rechts? Het antwoord is niet eenvoudig. Economisch gezien blijft de VVD duidelijk rechts, met een sterke focus op vrijemarktbeleid en beperkte overheidsinterventie. Op sociaal gebied is de partij echter naar rechts verschoven, vooral op het gebied van migratie, terwijl ze tegelijkertijd progressieve standpunten heeft ingenomen op het gebied van individuele vrijheden en milieu.
Wat de VVD echter het meest kenmerkt, is haar pragmatische benadering en bereidheid om te verschuiven op het politieke spectrum wanneer dat nodig is. Deze ideologische flexibiliteit maakt het moeilijk om de partij in één hokje te plaatsen.
De VVD is in wezen een politieke chimera: een samengestelde entiteit die elementen van zowel links als rechts in zich verenigt. Dit maakt de VVD tot een partij die moeilijk te definiëren is in traditionele termen, maar het maakt haar tegelijkertijd uiterst succesvol in het complexe, moderne politieke landschap van Nederland.