Bijna een jaar na de harde verkiezingsnederlaag van 2023 komt D66 bijeen in ’s-Hertogenbosch. In een gemoedelijke sfeer wil de partij een antwoord vinden op het rechts-populisme dat van Nederland tot de Verenigde Staten democratieën overspoelt. Echte antwoorden heeft partijleider Rob Jetten niet.
Na zeven jaar regeren nam D66 na de beëdiging van het rechtse kabinet-Schoof plaats in de oppositiebankjes. Negen zetels, dat was even wennen. De partij heeft minder invloed en krijgt minder aandacht dan tijdens de periode waarin Sigrid Kaag de partij 24 zetels bezorgde. Hierdoor kreeg D66 destijds een stevige positie in het kabinet-Rutte IV.
Ogenschijnlijk is er weinig te klagen voor D66’ers. Dankzij niet overtuigende optredens van GroenLinks-PvdA-leider Frans Timmermans heeft Rob Jetten veel invloed tijdens Kamerdebatten. Zowel tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen als in het debat over de Regeringsverklaring was het Jetten die de rol van oppositieleider claimde.
D66 trekt nauwelijks nog rechtse kiezers aan
Naast Jetten laten ook voormalig staatssecretaris Hans Vijlbrief en Jan Paternotte van zich horen in de Tweede Kamer. Toch ontkomt de partij niet aan de realiteit. Bij aanvang van het congres wijst Paternotte leden op de veranderende tijden. ‘Toen jaar geleden zaten er nog 77 progressieve zetels in de Kamer.’ Inmiddels constateert Paternotte dat hij vooral naar een zee van rechtse zetels kijkt.
Dat zijn zetels van kiezers die ook D66 hadden kunnen stemmen. Maar dat doen zij niet meer, zo bleek uit het Nationaal Kiezersonderzoek naar de afgelopen Tweede Kamerverkiezingen. Daarin werd geconstateerd dat D66 nauwelijks nog rechtse kiezers aanspreekt.
‘Wie is er bang voor radicaal rechts?’
Misschien niet vreemd, gezien een deelsessie waar leden onder de noemer ‘wie is er bang voor radicaal-rechts?’ bespreken wat hun actieplan is om politici als Geert Wilders, maar ook Donald Trump te bestrijden. Voor één van de deelnemers aan de sessie was de winst van Trump zelfs dé reden om zich bij de partij aan te sluiten – ook al staat Trump op geen enkel Nederlands stembiljet.
Het is de brede angst voor het populisme, wereldwijd, dat de zaal boeit. Alleen, wat zijn de acties om die politici te bestrijden en hun kiezers te winnen? Allerlei suggesties doen de ronde, ‘ga vrijwilligerswerk doen’ suggereert de een, ‘ga eens naar een andere supermarkt’ zegt een ander. Een man uit Amsterdam-Zuid wil graag iets voor Marokkanen in Amsterdam Nieuw-West betekenen.
Imago van hoogopgeleide consultantsclub
Raadslid Jacqueline van Mil uit Goes beschrijft een dilemma. In gesprek met een buurtbewoner over geluidsoverlast kantelde het gesprek tóch naar immigratie. ‘De man durfde niet meer langs de Van der Valk te fietsen, want daar vangen ze asielzoekers op.’ Hoe los je dat toch op, vraagt Van Mil zich af. De suggesties uit de zaal richten zich stuk voor stuk op het maken van ‘verbinding’ met elkaar. Dat moet de weerstand verminderen.
Het zijn de suggesties die het imago van een club van vooral hoogopgeleide consultants versterken. D66 is de partij van witte sneakers onder een jasje, gehakte laarsjes en modieuze monturen.
Jetten haalt uit naar ruziecoalitie
In zijn toespraak voor het ‘drukste’ partijcongres ooit, D66 verkocht 1.750 kaarten, haalt Jetten uit naar de ruziënde coalitiepartijen van PVV, VVD, NSC en BBB. ‘De problemen van Nederland wachten niet tot jullie zijn uitgeruzied. Neem de zorgen van mensen nu eindelijk eens serieus. Ga aan de slag, of ga aan de kant.’ Die zinnen zorgen voor luid applaus uit de zaal.
Jetten complimenteerde ook de christelijke partijen, CDA, ChristenUnie en SGP, waarmee D66 optrok om de belastingverhoging op sport en cultuur ongedaan te maken. Minister van Financiën Eelco Heinen (VVD) deed anderhalve week geleden een belofte aan de partijen, die de verhoging in de Eerste Kamer kunnen tegenhouden. Bij de voorjaarsnota komt Heinen met een alternatief plan. Daarnaast wil Jetten ook de bezuinigingen op het onderwijs van tafel.
Gaza-oorlog is potentiële splijtzwam
Passend bij de internationale blik die D66 heeft, begon Jetten zijn verhaal over een wereld op drift. Met de oorlog in Oekraïne, de Amerikaanse verkiezingen en de Gaza-oorlog. Die laatste is, net als bij andere progressieve partijen als GroenLinks, een potentiële splijtzwam.
Jetten roept op tot een staakt-het-vuren en noemt het arrestatiebevel voor de Israëlische premier Benjamin Netanyahu van het Internationaal Strafhof een ‘wake-up call’ voor het kabinet-Schoof. Dat moet, aldus Jetten, kiezen voor het internationaal recht, vrede en menselijkheid.
Leden moeten ‘elkaar heel houden’
In een deelsessie eerder op de dag gaat het over de weg naar vrede in het Midden-Oosten. In een krap zaaltje in de Brabanthallen schuiven zo’n 120 leden aan. Een tiental mensen staat in het gangpad, anderen lopen weg.
Kamerlid Paternotte, senator Fatimazhra Belhirch en Europarlementariër Gerben-Jan Gerbrandy gaan in gesprek onder leiding van Kamerlid Anne-Marijke Podt. Zij verzoekt bij aanvang om ‘elkaar heel te houden’ in discussie over het gevoelige onderwerp.
Paternotte moet veel uitleggen. De meeste leden zijn kritisch over het standpunt van de partij, een enkeling roept op tot het verbreken van de banden met Israël. Paternotte moet uitleggen waarom D66 toch het leveren van defensieve wapens aan Israël steunt. Belhirch constateert teleurgesteld dat internationale instituties als de Verenigde Naties te weinig leveren.
Stemming blijft erin
Eén lid geeft aan niet meer op de partij te stemmen, omdat D66 te weinig oog heeft voor de oorlog die ook in Nederland een splijtzwam vormt. Volgens Paternotte is er geen toverwoord dat als oplossing daarvoor dient. ‘Antisemitisme moet niet worden bestreden met moslimhaat,’ zegt hij.
Zo houdt de partij de stemming erin, zelfs over het explosieve onderwerp. Alleen nu de jacht op de naar rechts uitgeweken kiezer nog. Daar ligt de echte uitdaging voor de partij.